Heeft vegan worden écht zin? En nog 17 vragen over veganisme

Nederlanders die minder of geen dierlijke producten eten, geven daarvoor vaak dierenwelzijn als reden. Ook klimaat en milieu spelen een grote rol. Bovendien kunnen gezondheidsredenen meewegen. Maar hoe zit het nou met de veehouderij in Nederland? Hoe duurzaam en gezond is een veganistisch dieet echt? En wat moet je nog meer weten over een vegan leven? Dit is NRC’s gids over veganisme.

Inhoudsopgave



De definitie van veganisme

We beginnen bij het begin: wat houdt een veganistische levensstijl precies in? Hoeveel Nederlanders zijn er vegan? Waarom? En welke rol speelt de bio-industrie hierin?

1. Wat is veganisme, en wat is het verschil met vegetarisch?

   Een veganist is iemand die, zoals de Van Dale omschrijft, „geen dierlijke producten eet of op een andere manier gebruikt”. De Nederlandse Vereniging voor Veganisme is nog iets specifieker. Zij noemt veganisme „een levenswijze” waarbij „wordt afgezien van exploitatie van, en wreedheid naar, dieren voor eten, kleding of andere doeleinden”.

   Aan de hand van de definitie van de Nederlandse Vereniging voor Veganisme (NVV) wordt tevens duidelijk wat het verschil is tussen een vegetarische levenswijze en een veganistische levenswijze: waar een vegetariër geen vis en vlees eet, mijdt een veganist álle dierlijke producten. Zo eet een veganist ook geen eieren en zuivelproducten zoals melk, kaas en yoghurt. Daarnaast draagt een veganist in principe geen leer en wol, en gebruikt hij of zij geen cosmeticaproducten met dierlijke ingrediënten of producten die op dieren zijn getest. Al bestaat er in de praktijk ook een groep mensen die zichzelf veganist noemt, maar alleen of voornamelijk een veganistisch dieet nastreeft.

2. Hoeveel veganisten zijn er in Nederland?

   In 2020 waren er volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) 53.000 veganisten in Nederland. Dat is 0,4 procent van de Nederlandse bevolking. Eind november 2023 komt het CBS met nieuwe cijfers, bevestigt een woordvoerder aan NRC.

   Het aantal mensen in Nederland dat géén vlees eet, komt volgens hetzelfde onderzoek overeen met zo’n 630.000 personen, dat is 5 procent van de achttienplussers; 3 procent eet geen vlees, maar wel nog vis (pescotariërs), 2 procent eet ook geen vis (vegetariërs).

   95 procent van de Nederlandse bevolking eet dus wel vlees. Volgens het onderzoek nuttigt bijna de helft (45 procent) maximaal vier dagen in de week vlees (flexitariërs). Eén op de vijf Nederlanders (20 procent) eet iedere dag vlees.

3. Waarom worden mensen vegan (in plaats van vegetariër)?

   Meerdere redenen kunnen een rol spelen wanneer iemand besluit te stoppen met het eten van vlees en het consumeren van dierlijke producten.

   1. We behandelen de dieren die we eten op een weerzinwekkende manier

   „Miljoenen dieren leven beklagenswaardige levens, verstopt in stallen. Voor ons eetgenot mesten we ze vet in omstandigheden die in het geval van honden onvermijdelijk tot volkswoede en Kamervragen zouden leiden”, schreef NRC-redacteur Derk Walters in 2015 in dit artikel. Wie veganist wordt, schaadt dieren niet langer, aldus columnist en schrijver Eva Meijer. „Dat zou de basis moeten zijn voor iedereen”, stelde ze in dit artikel afgelopen zomer.

   2. Er is geen rechtvaardiging voor dierenmishandeling te bedenken

   Waarom aaien we honden en eten we varkens? Volgens Walters omdat we niet bewust stilstaan bij het feit dat varkens intelligente, gevoelige dieren zijn; we hebben besloten dat varkens ‘anders’ zijn. Maar dat zijn ze niet. Ook Anja Hermanus-Schröder, veganist en oprichter van Vegan Church, haalde in dit artikel uit 2020 dat argument aan: „Wie ben ik om een andere ziel naar het leven te staan?”

   3. Het eten van vlees veroorzaakt enorm veel klimaatschade

   Om één kilo rundvlees te produceren, is vijftienduizend liter water nodig, leerde Walters. Het eten van vlees draagt daarnaast bij aan CO₂-uitstoot, ontbossing, vermesting en verzuring van de bodem en verkwisting van graan. „We vreten onszelf naar de verdommenis”, concludeerde Walters.

   Tot zover de beweegredenen van Walters voor een vegetarisch dieet. Maar waarom besloot hij dan om nog een stap verder te gaan en veganist te worden, in plaats van vegetariër?

   4. Dierlijke producten veroorzaken net zulk onnoemelijk leed als vlees

   „Kalfjes worden enkele uren na hun geboorte bij hun moeder weggehaald omdat het niet de bedoeling is dat zij hun eigen moedermelk opdrinken; dat doen wij voor ze. En door eieren te eten, draag je bij aan de massamoord op mannelijke kuikens.” Vegetariër worden in plaats van veganist voelde voor Walters dan ook als „een beetje een laffe optie”.

Dieren eten, dat voelt helemaal niet goed – je hebt het pas door als je het ziet

4. Hoe ziet de veehouderij in Nederland eruit? En waarom ligt de bio-industrie zo vaak onder vuur?

   Het houden van landbouwdieren voor productiedoeleinden – zoals voor de productie van melk, vlees of eieren – wordt de veehouderij genoemd. De groep bedrijven die de slacht van dieren en de productie van dierlijke producten heeft geïndustrialiseerd, vormt de bio-industrie. Door de bio-industrie kunnen we makkelijker, goedkoper en meer vlees en dierlijke producten consumeren. Om het welzijn van dieren in dit proces te waarborgen, zijn er wetten opgesteld. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) inspecteert of bedrijven die dieren houden en slachthuizen zich aan de regels voor dierenwelzijn houden.

   In de praktijk klinkt er echter al tientallen jaren kritiek op de bio-industrie. Bovendien komen er regelmatig misstanden aan het licht. Dit jaar nog door dierenactivist Roel Binnendijk, die undercover ging in de bio-industrie en jarenlang de gang van zaken filmde. Van stroomstoten tot schoppen en gooien met dieren: hij legde vast hoe slachthuismedewerkers overtredingen bewust verborgen.

Deze activist filmde jarenlang undercover de bio-industrie: „Het is een monster dat we met z’n allen in stand houden”

5. Hoeveel dieren sterven er jaarlijks in Nederland voor consumptie?

   Honderden miljoenen dieren sterven per jaar toont onderstaande graphic:

   

   Vleeskuikens springen er in aantallen uit; dit zijn snelgroeiende kippen die worden gehouden voor hun vlees. Het grootste deel van de geslachte dieren is bedoeld voor de export. In 2022 exporteerde Nederland in totaal voor 11 miljard euro aan vlees (runderen, kalveren, varkensvlees en kippenvlees) en eetbare slachtbijproducten. Dat is 17,5 procent meer dan in 2021, blijkt uit onderzoek.

   Daarnaast worden er jaarlijks miljoenen kilo’s vis in Nederland aan wal gebracht. In 2021 was dit 443,5 miljoen kilo, meldde het CBS vorig jaar. Blauwe wijting is met 135,9 miljoen kilo de meest aangevoerde vis in Nederland, gevolgd door haring (131,8 miljoen kilo) en makreel (72,4 miljoen kilo).

   

   Veganisme en duurzaamheid

   Naast dierenwelzijn is ook duurzaamheid een veelgehoord argument om veganist te worden. Maar is een veganistisch leven wel echt zo duurzaam?

6. Is een veganistisch dieet duurzamer dan een dierlijk dieet?

   Minder vlees eten heeft wel degelijk een positieve impact op het klimaat. Dat heeft vooral te maken met de CO₂-uitstoot van vleesconsumptie versus plantaardige consumptie.

   Wereldwijd komt bij de productie van voedsel zo’n 13,7 gigaton CO₂ per jaar vrij. Dat is een kwart (26 procent) van de totale CO₂-uitstoot ter wereld. Rijke landen zijn verantwoordelijk voor 70 procent van die voedselgerelateerde uitstoot (arme landen voor 22 procent).

   Wat voor impact heeft het op het klimaat als we drastisch minder vlees zouden eten? Dan neemt de CO₂-uitstoot fors af, berekenden onderzoekers van de Universiteit Leiden. Daarbij richtten ze zich specifiek op de ‘dubbele winst’ die te behalen valt als wereldwijd land voor veeteelt weer wordt teruggebracht naar de oorspronkelijke vegetatie. Meer dan een derde van alle bewoonbare grond op deze planeet werd in 2019 namelijk gebruikt voor de productie van vlees en zuivel.

   Als we minder vlees zouden eten, zou deze grond duurzamer kunnen worden ingezet. Zo kan op de plek waar eerst landbouw voor vleesproductie en veeteelt plaatsvond, enorm veel CO₂ worden vastgelegd in de planten of bomen zelf, of onder de grond in de wortels. Daarnaast kan de grond die dan vrijkomt deels worden ingezet voor het opwekken van duurzame energie.

   Maar moeten we dan helemaal geen vlees meer eten? Niet per se, betoogde dr. Hannah van Zanten, werkzaam aan de WUR en de Amerikaanse Cornell University. Van Zanten berekende dat 18 gram dierlijk eiwit per persoon per dag (zit bijvoorbeeld in een portie mager vlees, red.) optimaal is om landgebruik en uitstoot zo laag mogelijk te houden, zonder dat je vitaminetekorten oploopt en op zoek moet naar planten die minder efficiënt voedingsstoffen leveren. Wageningse wetenschappers Imke de Boer en Evelien de Olde schetsten hoe Nederland eruit zou kunnen zien als Nederlanders nog maar een klein beetje vlees eten: een land waar varkens wroeten en kippen een stofbad nemen, en koeien grazen op kruidenrijk grasland.
Hoe eten we klimaatvriendelijk, gezond én zonder dat iemand iets tekort komt?

7. Zijn soja en tofu wel duurzamer dan vlees?

   Als we minder vlees gaan eten, dan heeft dat dus een enorme, positieve impact op het klimaat. Maar als de vleesproductie afneemt, zal de productie van eiwitrijke plantaardige producten, zoals soja, toenemen. En voor sojateelt worden toch heel veel bomen gekapt in het Amazonegebied?

   Inderdaad, soja is wereldwijd een van de belangrijkste veroorzakers van ontbossing, bevestigde Esther Turnhout, hoogleraar bos- en natuurbeleid aan Wageningen University, in dit artikel. Maar dat Nederlanders door het consumeren van soja en andere plantaardige producten bijdragen aan de ontbossing in de Amazone, is tóch een misvatting. Wereldwijd wordt 20 procent van de sojateelt gebruikt voor menselijke voeding en 76 procent voor dierlijke voeding. Veruit de meeste soja eindigt dus in de voederbakken van vee. Bovendien worden alle producten in de Nederlandse supermarkten waarvoor soja is gebruikt gedekt door een certificaat dat onder meer moet garanderen dat er geen bossen voor gekapt zijn.

Een cappuccino met havermelk of sojamelk: wat is duurzamer?

8. Hoe duurzaam is het dragen van vegan leer?

   Voor leer worden dieren gedood (hoe vervuilend leer precies is, ligt aan hoe het dier wordt ‘gebruikt’) en ook het maakproces ervan is niet bepaald duurzaam te noemen. Maar het is een verkeerde aanname om te denken dat een veganistisch product meteen wél duurzaam is.

   Wie op zoek is naar een duurzamer alternatief voor leer, moet onder meer letten op de hulpstoffen die voor de productie van imitatieleer worden gebruikt, en of daar niet allerlei vervuilende stofjes in zitten, legde Arnold Tukker, hoogleraar Industriële Ecologie en directeur van het Centrum voor Milieuwetenschappen aan de Universiteit Leiden, in dit artikel uit. Daarnaast is voor de duurzaamheid van een product ook belangrijk hoe lang het meegaat. Vegan leer kan dan misschien milieuvriendelijker geproduceerd zijn, echt leer blijft vaak zo lang bruikbaar (vooral in tegenstelling tot vegan leer, dat vaak sneller uit elkaar valt), dat het tóch een duurzamere keuze is, zo concludeerde NRC eerder in deze duurzame kleding-gids.

9. Hoeveel zin heeft het als ik vegan word?

   Om concreet te maken hoeveel impact je maakt als je voor een plantaardig dieet kiest, heeft Milieu Centraal berekend hoeveel CO₂ er vrijkomt bij alles wat je eet. Daaruit blijkt dat je de meeste CO₂ uitstoot als je ervoor kiest om dierlijke producten te eten. Vooral het consumeren van rundvlees is slecht voor het klimaat (al maakt het wel uit wat voor rundvlees je eet). Andere grote CO₂-uitstoters zijn kaas, varkensvlees en kip.

   Kies je voor een veganistisch dieet, dan stoot je veel minder CO₂ uit. Zo is jouw bordje eten tien keer minder vervuilend als er tofu op ligt, in plaats van rundvlees. En ook bonen, peulvruchten, vegaburgers en noten zijn vele malen klimaatvriendelijker dan dierlijke producten, berekende Milieu Centraal.

   Hartstikke goed als je dat stukje vlees laat staan voor het milieu, stelde Marte Kaan, schrijver en psychotherapeut, in dit opiniestuk. Maar gedragsverandering van consumenten krijgt pas zin als de politiek en bedrijven ook in actie komen – een redenering die veel beginnende veganisten parten speelt. Want waarom zou je zelf dat stukje vlees laten staan, als grote bedrijven binnen een paar seconden de CO₂-uitstoot die jij verminderd hebt met je plantaardige dieet, weer uitstoten?

   Heeft het dan wel zin om vegan te worden, voor het klimaat? Kaan beantwoordt in haar opiniestuk die vraag ook meteen: „We moeten onze pogingen om bij te dragen aan de nodige veranderingen zeker niet staken. Het is zinvol wanneer individuen hun gedrag aanpassen om het klimaat minder te belasten.”

   Is je grootste motivatie om vegan te worden dierenwelzijn? Dan is de impact die je maakt concreter: hoe minder vlees Nederlanders eten, hoe minder dieren er moeten worden gedood. Wist je trouwens dat een kip met een beter leven niet altijd het duurzaamste ei legt?

   Hoe minder dode dieren hoe beter, redeneren veganisten. Daarom zijn ze ook zo gekant tegen insecten als ‘vleesvervanger’.

Wat kan een individu doen tegen klimaatverandering? Een essay: „De verantwoordelijkheid hoort niet bij mij te liggen”



Veganisme en gezondheid

Veganisten lopen tegen één groot probleem aan: door louter plantaardig te eten, krijgen ze bepaalde vitaminen, zoals B12, niet binnen. Valt dat op te lossen met het slikken van supplementen? En hoe gezond zijn vleesvervangers eigenlijk?

10. Is een veganistisch dieet gezond?

    Een plantaardig dieet heeft verschillende voordelen voor de gezondheid. Zo is uit onderzoek gebleken dat veganisten gemiddeld met name minder hart- en vaatziekten, kanker en diabetes krijgen. Al komt dat niet alleen maar omdat ze bonen eten in plaats van vlees; veganisten roken ook minder, bewegen meer en zijn slanker. En natuurlijk word je simpelweg minder dik van een T-bone van bloemkool dan van een echte T-bone steak.

    Maar niet alles is rozengeur en maneschijn, zo stelde NRC-columnist en emeritus hoogleraar voedingsleer aan de Vrije Universiteit van Amsterdam Martijn Katan in deze column. Sommige voedingsstoffen komen vooral of uitsluitend voor in vlees, eieren en zuivel en minder of helemaal niet in planten. Daardoor kunnen veganisten tekorten krijgen. Planten bevatten bijvoorbeeld geen vitamine B12. Door een tekort kun je klachten krijgen, zoals minder gevoel in vingers en tenen. Zo’n tekort leidt er op den duur toe dat de rode bloedcellen en de hersenen worden aangetast. In een veganistisch dieet kan ook te weinig calcium, vitamine D, omega-3 vetzuren, ijzer, zink of jodium zitten.

11. Hoe zorg je er als veganist voor dat je genoeg voedingsstoffen binnenkrijgt?

    Het Voedingscentrum tipt waar je die voedingsstoffen als veganist vandaan kan halen. De Nederlandse Vereniging voor Veganisme ontwikkelde een zogenoemde Vegan Schijf, om aan te geven waaruit een gevarieerd veganistisch dieet bestaat. Ook raadt deze vereniging aan om de inname van voedingsstoffen bij te houden in bijvoorbeeld een digitaal dagboek. Als daaruit blijkt dat je onvoldoende voedingsstoffen binnenkrijgt, kun je je voedingspatroon aanpassen met verrijkte producten of supplementen. Zo nemen veel veganisten vitamine B12- en omega 3-supplementen uit plantaardige bron.

12. Wat zit er in vleesvervangers, en hoe gezond zijn ze?

    De meeste kant-en-klare vleesvervangers hebben soja, granen of schimmels als hoofdingrediënt. Voorheen kon er weleens een ellenlange lijst aan onbekende ingrediënten op de achterzijde van vleesvervangers prijken, maar tegenwoordig gebruiken producenten steeds meer herkenbare ingrediënten.

    Desondanks blijven kant-en-klare vleesvervangers sterk bewerkte producten, ook wel ultra processed foods (upf’s) genoemd. Ze worden veelal met industriële ingrediënten, zoals stabilisatoren, en complexe bewerkingen gemaakt, en bevatten vaak weinig gezonde voedingsstoffen en te veel zout. Dat wil niet zeggen dat alle vleesvervangers per definitie ongezond zijn of dat je met vlees een gezondere keuze maakt. Producten met voldoende (toegevoegde) voedingsstoffen en weinig zout en suiker staan soms wel in de Schijf van Vijf.

Steeds meer mensen zijn ‘flexitariër’ of parttime vegan: er is een stille vleesverschuiving gaande



Veganisme en ouderschap

Aanstaande ouders die een veganistische levensstijl nastreven, komen voor een extra uitdaging te staan: is het wel gezond om je kind veganistisch op te voeden? En hoe pak je dat aan?

13. Kan je tijdens je zwangerschap vegan blijven eten?

    Als je vlees, vis, eieren en zuivel eet, krijg je veel voedingsstoffen vanzelf binnen. Wie plantaardig eet, moet iets meer moeite doen, maar het kan best, schreef NRC-redacteur Martine Kamsma op basis van het recentste advies van de Gezondheidsraad voor zwangere vrouwen, dat in 2021 verscheen. Vitamine B12 slikken veel veganisten sowieso al. Visvetzuur kun je bijslikken. En ijzer, calcium en vitaminen zitten behalve in pillen ook in groenten, fruit en granen. En jodium zit in brood.

    Deze groep vrouwen eet ook meer soja. Daar zitten isoflavonen in, ofwel fyto-oestrogenen. Tijdens de zwangerschap kunnen die de rijping van geslachtsorganen en de vruchtbaarheid beïnvloeden. Betekent dat dat je tijdens je zwangerschap beter geen cappuccino met sojamelk kunt drinken? Niet per se: je moet wel heel veel soja innemen voordat het gevaarlijk wordt. Veiligheidshalve wordt voor zwangere vrouwen een grens van 1 milligram per kilo lichaamsgewicht aangehouden. Bij een lichaamsgewicht van 64 kilo is dat 310 gram tofu, 230 gram edamame boontjes (jonge sojabonen) of 610 milliliter sojamelk per dag (zo’n drie glazen).

14. Is borstvoeding van vegan moeders slechter?

    In dierlijke voeding zitten essentiële stoffen als vitamine B2 en carnitine. Vooral voor de ontwikkeling van pasgeboren baby’s zijn deze stoffen belangrijk. Hoe zit het met deze belangrijke stoffen in melk van veganistische moeders?

    Onderzoekers van het Emma Kinderziekenhuis van Amsterdam UMC ontdekten dat er voor deze moeders geen reden tot zorg is: een veganistisch dieet – dus zonder vlees, vis en zuivel – heeft geen invloed op het gehalte vitamine B2 en carnitine in borstvoeding.

    Hoe dat kan? De onderzoekers vermoeden dat er iets in de borstklier gebeurt, waardoor B2 en carnitine op niveau blijven bij vegan vrouwen. Het precieze mechanisme is nog niet onderzocht.

15. Is het gezond om je kind alleen plantaardig voedsel te geven?

    Het kan wel, maar brengt zeker ook uitdagingen met zich mee, maakte kinderdiëtiste Katja Passchier-Blok eerder dit jaar duidelijk in de rubriek Opgevoed. „Om te komen tot dezelfde combinatie van aminozuren als in de dierlijke eiwitten en alle vitamines en mineralen, moet plantaardige voeding een behoorlijke variatie kennen. Dus niet alleen bonen en tofu, maar ook noten, pitten en zaden, om maar iets te noemen. Dit moet een jong kind dan wel allemaal willen en kunnen eten, en ook in die hoeveelheid. Vooral in de peuterpuberteit weigeren kinderen vaak eten”, zo luidde haar conclusie.

    Daarbij is zuivel voor kinderen belangrijk, benadrukte Passchier-Blok. Vervanging door met calcium en B12 verrijkte sojamelk mag een kind pas vanaf een jaar. Volgens de deskundige is het dus „erg verstandig” om dierlijke producten toch een rol te laten spelen in de voeding van een kind.

    Hoe zit dat bij je huisdier, bijvoorbeeld een kat? Het spijsverteringssysteem van de kat is kort en snel en plantaardige voeding is daarin moeilijker te verteren. Zonder vlees dreigen tekorten aan B-vitamines, vitamine D3 en taurine – een aminozuur dat katten nodig hebben om niet blind te worden. Het advies is: liever geen veganistisch eten.

Wat geef je een peuter bij zijn boterham met appelstroop? Acht vragen en antwoorden.

Veganisme in de praktijk

NRC deelt tot slot praktische tips en een makkelijk veganistisch weekmenu voor elke beginnende veganist.

16. Zijn vleesvervangers duurder dan gewoon vlees?

    Wie is duurder uit: de consument die vlees koopt in de supermarkt, of de consument die uitwijkt naar vleesvervangers? Uit onderzoek van supermarktonderzoeker Questionmark in opdracht van ProVeg Nederland blijkt dat die laatste groep steeds vaker minder hoeft af te rekenen bij de kassa. Of je meer of minder betaalt voor een vleesvervanger, is afhankelijk van het type vleesvervanger en de supermarkt. Zo kun je voor twee luxe vegaburgers 4 euro kwijt zijn, en voor twee vegetarische huismerkburgers 1,59 euro.

17. Wat kan ik zeggen tegen mensen die veganisten ‘moeilijk’ of ‘woke’ vinden?

    Als je veganist bent, is het plantaardige dieet dat je volgt misschien weleens als ‘moeilijk’ of ‘woke’ bestempeld. Emile Dingemans, voormalig voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Veganisme en al jarenlang veganist, denkt te weten waarom. „Voor mensen kan het confronterend zijn dat jij bereid bent om een stuk comfort op te geven om dieren te ontzien”, analyseert hij. „Een ander kan zich daardoor onbedoeld een slechter mens voelen.”

    Dingemans is met die gevoeligheid meer rekening gaan houden. „Wie tot het besef komt dat het eten van dierlijke producten dieren onnodig leed toebrengt, kan zich gemotiveerd voelen om dat inzicht ook met anderen te delen. Hoe mooi verpakt ook, de onvermijdelijke boodschap – dat iemand dierenleed veroorzaakt en een verantwoordelijkheid heeft – is ongemakkelijk.” Nu weet Dingemans: zo’n gesprek kan alleen waardevol worden als iemand aangeeft daarvoor open te staan. „Zeker als je daarmee ook de sociale relatie op het spel zou zetten.”

    Beter kun je mensen proberen te inspireren, op een positieve manier, stellen zowel Dingemans als Tobias Leenaert, de Vlaamse medeoprichter van ProVeg International en schrijver van het boek Naar een vegan wereld. Ook Leenaert preekt niet vaak voor eigen parochie. Hij is realistisch genoeg om te weten dat de meeste mensen hem niet zullen volgen; niet iedereen wordt veganist na het zien van horrorfilmpjes uit het slachthuis. Bij veel mensen komt eerst het gedrag en daarna pas de overtuiging, dus steun vleeseters bij elke stap die ze nemen om te minderen.

Veganisten, let op! Met veroordelen en bekeren red je geen dieren

18. Hoe kan een lekker en toegankelijk vegan weekmenu eruitzien?

    Om te laten zien hoe een week veganistisch eten eruit kan zien, stelde Janneke Vreugdenhil op verzoek van onze lezers een veganistisch weekmenu samen.

    Bekijk hier het hele veganistische weekmenu van Janneke Vreugdenhil