Diervriendelijker wel, maar is vegan leer ook duurzamer?

Leer van ananas, paddenstoelen of koffieresten, voor een paar sneakers, een horlogebandje of een tas: het bestaat tegenwoordig. Meer aandacht voor veganisme betekent niet alleen meer vraag naar vegaburgers of zuivelvrij ijs, maar ook naar ‘vegan leer’. Zo introduceert H&M binnenkort een lijn schoenen en tassen gemaakt van ‘wijnleer’, materiaal dat voornamelijk uit de druivenresten van de wijnproductie bestaat.

Er is ook een steeds groter potentieel publiek voor het alternatieve leer: volgens de Nederlandse Vereniging voor Veganisme (NVV) waren er begin 2016 ongeveer 70.000 Nederlanders veganist, inmiddels zijn dat er al 134.000. Bij een veganistische levensstijl worden er op geen enkele manier dieren gebruikt, dus dat betekent ook geen kalfsleren tas of suède schoenen.

En het zijn niet alleen veganisten die vegan leer kopen. „Vegetariërs zijn ook niet de enige die vegaburgers eten”, zegt trendanalist Christine Boland. „De populariteit van vegan leer is onderdeel van een grotere beweging. Mensen willen bewuster leven en zich weer verbinden met de natuur. Plantaardig leer van gerecyclede materialen past daar perfect bij.”

De ontwikkeling van vegan leer gaat hard, volgens Boland. „Ik heb al mooi plantaardig leer van dennennaalden en schors van pijnbomen voorbij zien komen”, zegt ze. Maar het blijft moeilijk om echt goed plantaardig nepleer te maken. „Zo is portemonneemerk Secrid, waarvoor ik werk, al een tijd op zoek naar een alternatief voor leer dat niet van plastic is. Maar het heeft nog geen materiaal gevonden dat zowel de look en kwaliteit als het gevoel heeft van echt leer.” De veganistische markt voor eten is verder dan die voor materialen, zegt ze. „Maar daar is ook al langer vraag naar.”

Het bekendste plantaardige leeralternatief is piñatex, voornamelijk gemaakt van de vezels van ananasbladeren. „Op het eerste gezicht is het net leer: soepel, glad en ademend”, zegt Kim van Langelaar, een van de oprichters van Shop Like You Give a Damn, een webshop voor veganistische, fairtrade- en duurzame kleding. „Maar het is zachter, en kreukt daardoor anders dan echt leer.” Het is ook kwetsbaarder. „Piñatex is een fantastisch materiaal, maar nog wel vrij delicaat en niet waterdicht”, zegt Mirjam Kramer, bedrijfsleider van de winkel Vega-Life in Amsterdam, die ook producten van vegan leer verkoopt. „Je moet het goed onderhouden met schoenencrème en er niet dagelijks mee door de regen gaan lopen. Eigenlijk net zoals met kalfsleren schoenen.”

Paradox

Honderd procent plantaardig zijn leeralternatieven overigens niet. Zo bestaat piñatex voor 80 procent uit ananasbladpulp en voor 20 procent uit plasticsoort PLA, dat de pulp aan elkaar plakt. De makers claimen dat het materiaal recyclebaar is.

De term ‘vegan leer’ is eigenlijk een paradox. Brenda Waldekker, woordvoerder van de NVV: „Leer is gemaakt van dierenhuid, dus nooit veganistisch. Vegan leer is vooral een handige marketingterm.” Zo duikt het label ‘vegan leer’ regelmatig op in webshops, en niet alleen bij innovatieve alternatieven voor leer. „Al het nepleer wordt opeens omgedoopt tot vegan leer”, zegt Van Langelaar. „Ook bij synthetische schoenen waar niets ‘vernieuwends’ aan is.”

Dat vindt ze kwalijk. „Soms is het zelfs feitelijk incorrect: dan zitten er in het hoofdmateriaal van een schoen bijvoorbeeld geen dierlijke producten, maar is de zool erop geplakt met lijm waarin bot of dierenhuid is verwerkt”, zegt Van Langelaar. „Veganisme wordt dan door bedrijven gebruikt als verkooptruc. Om niet in die val te trappen, kun je googelen of een merk een vegan keurmerk heeft, navraag doen bij de verkoper of goed de labels lezen.

Lees ook In Amsterdam is vegan al bijna mainstream geworden

De reden voor mensen om geen echt leer te kopen, gaat verder dan het dierenleed dat ermee gepaard gaat. Het proces van echt leer maken, is ook niet duurzaam te noemen, zegt Arnold Tukker, hoogleraar Industriële Ecologie en directeur van het Centrum voor Milieuwetenschappen aan de Universiteit Leiden. „In de vee-industrie heb je te maken met een hoge uitstoot van broeikasgassen. En voordat je de huid van een dier omtovert tot schoen, moet die worden behandeld met toxische chemicaliën. In lagelonenlanden komen die vaak in het oppervlaktewater terecht en ze zorgen voor slechte arbeidsomstandigheden voor de mensen die ermee moeten werken.”

Hoe vervuilend leer precies is, ligt aan hoe een dier wordt gebruikt. „Als een koe bijvoorbeeld ook wordt opgegeten, is de milieubelasting van het leer lager, omdat die dan ook deels aan het vlees wordt toegerekend”, zegt Tukker. Maar er zijn ook dieren die speciaal gefokt worden voor hun huid, en waarvan het vlees niet wordt gegeten. „Dan gaat de milieu-impact omhoog. En aan die chemicaliën bij het looien ontkom je sowieso niet.”

Hip stickertje

Maar het is een verkeerde aanname om te denken dat een veganistisch product meteen wél duurzaam is. „Dat kan het geval zijn, maar is niet altijd zo”, zegt Mirjam Kramer. „Een plastic zak is ook vegan.” Toch kopen consumenten door een hip stickertje met ‘vegan’ erop soms goedkope plastic schoenen van slechte kwaliteit, die enkel bijdragen aan de plasticberg. „Terwijl het kopers van vegan producten vaak niet alleen om dierenleed te doen is, maar ook om het milieu. Dan moet je zowel wegblijven bij leer als bij slechte kwaliteit imitatieleer”, zegt ze.

Zijn leeralternatieven altijd verantwoorder dan leer? Tukker: „Dat ligt eraan. Daarvoor moet je ook kijken of voor de hulpstoffen, zoals lakjes, niet allerlei vervuilende stofjes worden gebruikt. En of het product lang meegaat. Maar veel bedrijven zijn er serieus mee bezig om dit zo goed mogelijk te doen.”

Het lijkt hem onhaalbaar voor consumenten om het hele productieproces te overzien. Tukker pleit ervoor dat meer producenten en winkels hun toeleveringsketens op orde brengen, via bijvoorbeeld certificatie. „Dat je weet: als ik dit merk koop, of het koop bij deze keten, is rekening gehouden met dier, mens en milieu.” Het risico op het misleidende ‘greenwashing’ wordt daarmee ook kleiner.

Maar het beste advies dat Tukker kan geven is überhaupt minder te kopen. „Je oude leren schoenen blijven dragen is verantwoorder dan nieuwe kopen, ongeacht waar ze van gemaakt zijn.”

Correctie 13 maart: In een eerdere versie van dit artikel stond in het fotobijschrift dat de getoonde producten alle van piñatex, van de ananas, gemaakt zijn. Dit klopt niet: zo zijn de schoenen dat in zijn geheel niet, en het jack maar voor een klein deel. Het bijschrift is aangepast.