De nieuwe ‘Mad Max’ lijkt de perfecte film voor deze tijd

‘Mad’ Max Rockatansky had in de jaren tachtig moeten blijven. Een post-apocalyptische ramp-fantasie vol atoomangst en punk-kapsels, mét Mel Gibson als representant van ‘de menselijkheid’ – dát voelt als een reliek uit een vervlogen tijd. Maar een wonder geschiedde. In 2015 werd het vierde deel, Mad Max: Fury Road, een van de beste actiefilms aller tijden. Negen jaar later, dit jaar, komt er een vijfde deel: Furiosa: A Mad Max Saga (in de bioscoop vanaf 23 mei). Maar nu is Mad Max niet langer een anachronisme. Het is de perfecte film voor het moment.

Begin jaren tachtig bereikte de nucleaire wapenwedloop tussen de VS en de Sovjet-Unie een hoogtepunt. Atoomangst alom. In Nederland gingen 400.000 (notoir protestschuwe) Nederlanders de straat op om tegen de plaatsing van atoomraketten in Nederland te protesteren. In de VS bouwde men loden bomkelders en oefende men atoomrampen op scholen. Het einde naderde.

Dat is een vruchtbare bodem voor kunst. Doe Maar bezong De Bom, en wat naïef Nederland allemaal nog wilde doen voor die viel. Keith Haring tekende bittere posters tegen ontwapening. En George Miller maakte Mad Max. Al ging hij een stapje verder dan de meesten. Hij accepteerde het einde, en vroeg: wat volgt?

Mad Max werd het boegbeeld voor een genre dat ‘Apunkalypse’ is gaan heten: een combinatie van apocalypse en punk. De toekomst is een doods, dodelijk marslandschap. De bommen zijn gevallen. Er is milieuschade, zo ernstig dat van een leefbare aarde nauwelijks nog sprake is. De maatschappij is vervallen in anarchie. In het machtsvacuüm maken gangs de dienst uit: gespierde, autorijdende, staalaanbiddende, in leer geklede, aan elefantiase lijdende jarentachtig-gangs. Max Rockatansky’s familie (Mel Gibson) wordt vermoord door deze barbaren. In een (moreel) niemandsland probeert hij aan zijn menselijkheid vast te houden.

Doe Maar, Miller

Je kan je voorstellen dat toen Mad Max: Fury Road er in 2015 aan kwam, het een beetje voelde als een reünietoer van Doe Maar. De Apunkalypse en haar lederen weirdo’s hoorden in het verleden. Regisseur George Miller leek overgestapt op andere dingen. Zo regisseerde hij pinguïndansfilm Happy Feet en varkenfilm Babe: Pig in the City. Maar achter de schermen was hij al sinds 1987 bezig met de film. Door productieproblemen – evenals de aanslagen van 11 september en Mel Gibsons herhaaldelijke wangedrag – werd de film uitgesteld. Ironisch wel, dat een film over maatschappelijk verval wordt gehinderd door maatschappelijk verval.

In 2011 had Miller het eindelijk rond. Gibson werd ingeruild voor de ruige, ruw-aantrekkelijke spierman van de tegenwoordige tijd: Tom Hardy. En er werd een beroemde Zuid-Afrikaanse toegevoegd: Charlize Theron. Eind 2013 was alles gefilmd.

De plot: de ‘baarslaven’ (vrouwen die worden ingezet om kinderen te leveren) van religieuze dictator Immortan Joe vluchten naar een waterrijke, groene oase – een ronkende, militaire bende op wielen achtervolgt ze. Het is aan Imperator Furiosa, de voormalige legerleider van Immortan Joe, en Mad Max om ze in veiligheid te brengen.

De film was een succes. Laaiende woorden van critici voor regie, acteren, kostuums, actie. Maar wat achteraf opvalt, is hoeveel critici destijds schreven over de film in context van de moderne filmindustrie, in plaats van in de context van de moderne samenleving. Het menselijk-, maatschappelijk en ecologisch verval van de wereld van Mad Max werd niet verbonden aan dat van onze wereld.

De film voelde als een originele, visionaire, enerverende ode aan een vervlogen tijd. Hoe briljant ook: toch een anachronisme. Kennelijk bespeelde de film de angsten voor naderende kernoorlogen of klimaatrampen niet. Nog niet.

Wat ook opviel: Fury Road ging amper over Max, maar richtte zich op Imperator Furiosa. Weer achteraf bezien: logisch Want Miller had een plannetje achter de hand.

Wereldproblematiek

Als je anderhalf decennium werkt aan één film, dan heb je tijd voor zijpaadjes. Miller en co-scenarist Nick Lathouris schreven extensieve achtergrondverhalen voor alle personages. Zelfs voor Doof Warrior, die gitaarspelende, vlammenwerpende mutant. Maar het grootste deel van hun tijd besteedden ze aan Imperator Furiosa: hoe werd zij die keiharde soldaat voor het patriarchaat van Immortan Joe?

Vrijwel vanzelf ontstond er een nieuwe film. En al voordat er een scène van Fury Road was gefilmd, was het script voor Furiosa af. Een coming-of-age-prequel. Hoe een meisje, opgroeiend in de mythische Groene Plaats, van haar onschuld en thuis wordt beroofd en „voorgoed opzoek zal zijn naar haar thuis”. Actrice Rosie Huntington-Whiteley las het toen ze voor Fury Road gecast werd, vond het „geniaal”.

Het succes van Fury Road leek de verfilming van dat tweede script wijd open te zetten. Maar geheel in Mad Max-stijl belandde Furiosa eerst in een productiehel. Miller klaagde Warner Bros. aan: hij kreeg nog geld van ze. Daarna begon de pandemie. Charlize Theron was inmiddels te oud, verjongingstechnologie te slecht, en zij bleef „met gebroken hart” achter terwijl Anya Taylor-Joy als jonge Furiosa gecast werd. En Miller maakte een andere film tussendoor, het teleurstellende djinn-verhaal Three Thousand Years of Longing. Negen jaar waren zo voorbij.

Maar stiekem is dat misschien wel het beste wat de film kon gebeuren. Jammer voor de mensheid, maar de wereld heeft zich aangepast aan Mad Max. Wekelijks klimaatrampen, watertekorten, oorlog. Een kernoorlog is dichterbij dan ooit – het is negentig seconden vóór middernacht zeiden kernfysici vorig jaar. En de figuren die de wereldwijde politiek beheersen – met hun Apunkalyptische peroxidekapsels, sommigen zwaaiend met kettingzagen – zouden zo in het leger van Immortan Joe kunnen. We moeten het omarmen. In 2024 zijn we terug in de jaren tachtig. In ieder geval qua atoom-, klimaat- en vreemdelingenangst. Maar het relativeringsvermogen van toen hebben we nog niet terug.

Genoeg gevreesd. Mad Max is het humorvolle antigif. De film neemt die wereldleiders, geeft ze anabolen en trekt ze een leren tuigje aan. Heb je klimaatangst? Déze wereld is alléén maar zand. Is je enige troost een ‘veilige filmster’ met perfect haar en perfecte spieren? Nou, in de Furiosa-trailer krijgt Thor-acteur Chris Hemsworth een enorme nepneus en een smerige, gescheurde, rode cape: „Start your engines!”

Waarom moet iedereen uitkijken naar Furiosa? Omdat Mad Max onze wereld wederom tot een wrede grap zal maken. En we moeten echt weer eens lachen.