Donderdagochtend verzamelden de ministers van Buitenlandse Zaken van de NAVO zich in de immense en wat unheimische centrale hal van het hoofdkwartier. In een kleine glazen vitrine lag het Verdrag van Washington, de oprichtingsakte van de NAVO, ondertekend op 4 april 1949.
Destijds werd bij de plechtigheid Gershwin gespeeld: I got plenty o’ nuttin’. Nu speelden militaire kapellen uit Nederland en België de NAVO-hymne. Secretaris-generaal Jens Stoltenberg sneed een stuk uit een Belgische taart en wist zich er vervolgens geen raad mee. De Belgische minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib vroeg in een opwelling of de bands Let’s Stick Together (Bryan Ferry) konden spelen, maar die hielden onbewogen vast aan het voorgeschreven repertoire.
Het was dat er ook nog een kranslegging was, anders zou je bijna vergeten dat aan de rand van het NAVO-grondgebied een oorlog woedt, een oorlog waar het voor Oekraïne niet goed mee gaat. Ministers uit de Baltische landen wezen op de dreiging die, ook voor de NAVO, uitgaat van Rusland. „Het grootste gevecht van de NAVO zou wel eens in de toekomst kunnen liggen”, zei Gabrielius Landsbergis van Litouwen.
Stoltenberg roemde het bondgenootschap als de meest succesvolle alliantie uit de geschiedenis. 75 jaar vrede in een groot deel van Europa mag een prestatie genoemd worden en de groei van de alliantie van 12 naar 32 landen is een teken van succes. Toch was het een verjaardagsfeestje op de handrem.
De NAVO gaat door een merkwaardig tweeslachtige periode, schreef CNN. Opgericht als het westerse antwoord op de dreiging van de Sovjet-Unie, raakte de club onwillekeurig zijn richtingsgevoel kwijt toen het Sovjet-imperium implodeerde. Sinds Poetins inval in Oekraïne weet iedereen weer hoe belangrijk eenheid en samenwerking zijn. De NAVO heeft weer een doel.
Terwijl externe dreiging de bondgenoten aaneensmeedt, neemt de bezorgdheid over interne bedreiging van die eenheid toe. Diplomaten en denktankers praten al weken over de mogelijkheid dat Donald Trump in november de verkiezingen wint. Trump ziet de NAVO min of meer als een Europese manier om de VS geld uit de zak te kloppen. En, misschien nog wel ernstiger, hij lijkt niet van plan om royaal bij te dragen aan de belangrijkste taak van de NAVO-bondgenoten op dit moment: het steunen van Oekraïne.
Hoe groot die zorgen zijn bleek ook op de verjaardag. In zijn toespraak onderstreepte Stoltenberg dat de VS niet zonder Europa kunnen. „Noord-Amerika heeft […] Europa nodig. Europese bondgenoten hebben krijgsmachten van wereldklasse, uitgebreide inlichtingen-netwerken en een unieke diplomatieke invloed. [Ze] multipliceren Amerikaanse macht. Via de NAVO hebben de Verenigde Staten meer vrienden en meer bondgenoten dan welke andere grootmacht dan ook. Ik geloof niet in America alone, net zoals ik niet geloof in Europe alone.”
Uit machtsanalyses blijkt keer op keer dat de VS invloedrijker zijn dan China of Rusland, onder andere omdat Washington beschikt over een hechter en uitgebreider netwerk van bondgenoten. Het is dus volstrekt niet logisch voor een Amerikaanse president om de samenwerking in de NAVO te frustreren, laat staan het bondgenootschap op het spel te zetten.
Stoltenberg ging deze week nog een stap verder. Hij wil er klaarblijkelijk niet blind op varen dat Trump vatbaar is voor logica, al is het de logica van de macht. De ‘sg’ lanceerde een gewaagd plan: de NAVO neemt de coördinatie van de wapenleveringen voor Oekraïne over van de VS en richt een fonds in van honderd miljard om Oekraïne in de komende vijf jaar van wapens te voorzien. Daarmee wordt Kyiv nog hechter aan de alliantie gebonden, zonder Oekraïne lid te maken. Bovendien dek je je in tegen wat op het hoofdkwartier ‘de wind van politieke verandering’ wordt genoemd.
De reacties op het plan waren gemengd. Hongarije, dat zich steevast verzet tegen steun aan Oekraïne, was openlijk tegen. Maar ook de huidige Amerikaanse regering reageerde zuinigjes. Toch werd besloten het idee verder uit te werken.
Kandidaat-secretaris-generaal Mark Rutte zegt vaak dat Europa niet zoveel moet zeuren over Trump. Beïnvloeden kun je de Amerikaanse verkiezingen toch niet, vindt hij. Als Trump wint, dan moet Europa het maar met hem zien te klaren. Dat zal wel moeten. Want de VS mogen dan zwakker staan zonder Europa, Europa is nergens zonder de VS.
Redacteur geopolitiek Michel Kerres schrijft hier om de week over de kantelende wereldorde.