Jaren was het not-done. Investeren in wapenfabrikanten was net zo onwenselijk als investeren in corrupte bedrijven, bedrijven die het milieu schaden of bedrijven die uitbuiting en kinderarbeid in stand houden.
Het grote Noorse staatsinvesteringsfonds, bijvoorbeeld, moet van het Noorse parlement voldoen aan strenge ethische normen en belegt niet in bedrijven die clustermunitie produceren of nucleaire wapens. De Noren hanteren daarom een zwarte lijst, waarop bekende defensie-ondernemingen staan als Airbus, Boeing en BAE. De bank van de Europese Unie, de Europese Investeringsbank, hanteert een lijst van activiteiten die off-limits zijn. Gokken, tabak en niet-duurzame visserij mogen bijvoorbeeld niet, evenmin als wapens, munitie of explosieven.
Investeren in wapens gold jaren als het tegendeel van duurzaam ondernemen en de esg-criteria (environmental, social, governance) hebben de toekomst. Bovendien: wie had nu nog wapens nodig? In Europa verkruimelden de legers. Wapens vonden vaak hun weg naar abjecte regimes: daar wilde je je vingers niet aan branden. Het waren de gelukkige jaren van het vredesdividend, ethisch ondernemen sloot daar naadloos bij aan.
Met Poetins oorlog in Oekraïne is daar een einde aan gekomen. Wapens en munitie zijn niet aan te slepen. Bovendien kijkt het Westen met hernieuwde bezorgdheid naar zijn eigen verdediging. Defensiebudgetten schieten omhoog, voor de Europese wapenindustrie wordt een industriebeleid ontwikkeld. Zelfs de immer behoedzame voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel, pleitte deze week voor een oorlogseconomie.
Na twee jaar oorlog neemt de politieke druk op financiële instellingen toe om naar de defensiesector te kijken. Minister Kajsa Ollongren (Defensie, D66) riep pensioenfondsen al eerder op minder huiverig te zijn voor beleggingen in de sector. En deze week riepen veertien landen – waaronder Nederland – de EIB op meer aan defensie te doen.
De EIB is een bijzondere instelling. Het is de grootste multilaterale bank ter wereld, groter dan de Wereldbank. Als de EIB in defensie stapt is dat een belangrijk signaal voor de hele financiële sector: als zij het kunnen, kunnen wij het ook.
De in Luxemburg gevestigde bank ondersteunt het beleid van de Europese Unie, het toezicht is in handen van de ministers van Financiën. De afgelopen tijd werd veel geleend aan klimaatprojecten – in lijn met de nadruk die Brussel heeft gelegd op de Green Deal.
De ‘groene’ bank koestert haar reputatie: ze heeft een hoge kredietstatus en scoort goed op esg’s. Ze is trots op haar politieke karakter en de ethische normen die ze hanteert. Bovendien zijn goede esg-scores een must om geld op te halen bij sommige beleggers.
Maar ook de wereld waarin de EIB opereert is veranderd. Om tegemoet te komen aan het nieuwe belang van defensie lanceerde ze al een speciaal fonds van inmiddels 8 miljard euro voor de financiering van militaire initiatieven in de Europese Unie. Projecten moeten wel dual use zijn, zowel een civiele als een militaire toepassing hebben. De toekomstige opbrengst van een EIB-project moet bovendien voor het grootste deel uit de civiele toepassing komen, niet uit de militaire. De Europese leiders willen dat de bank de criteria voor investeringen in militaire projecten zal verruimen.
De politieke logica is simpel. De EIB moet EU-beleid steunen en dat betekent tegenwoordig: steun voor defensiebedrijven. Commissie-ambtenaren die op zoek zijn naar geld voor Europees industriebeleid voor de sector kijken met rode koontjes naar de armslag van de instelling.
De bank zelf wijst erop dat nu al veel kan. De EIB gaf al geld aan een Duitse dronefabrikant, wiens drones in Oekraïne gebruikt worden voor het vergaren van informatie, zegt een woordvoerder. Ook ging geld naar satellieten die een rol kunnen spelen in de oorlog. Van het nieuwe ‘dual-use-fonds’ is bovendien pas een kwart gebruikt.
Er is onder beleggers ook een discussie in hoeverre investering in wapens de kredietstatus en esg-reputatie van de EIB zou schaden. Ook de leiders willen niet dat de financiële statuur van de bank een deuk krijgt.
Toch zal ook de EIB een nieuwe balans moeten zoeken tussen oude en nieuwe politieke eisen. Want de politieke richting in Europa is héél duidelijk: hogere dreiging betekent meer defensie. Europa heeft de luxe niet meer om wapenfabrikanten in de ban te doen.