Vroeger, bij Femke Halsema (57) thuis in Enschede, gingen ze beter met elkaar om dan jongeren in het Amsterdam van 2024. Volgens de burgermoeder is het onvoorstelbaar wat er gebeurt onder jongeren. „Ik heb het gevoel dat we qua emancipatie achteruit bewegen.” Er waait een conservatieve wind onder de jeugd, en die waait het hardst onder jongens, aldus Halsema. Zelfs Johan Derksen is geschrokken van dat conservatisme, zei hij dinsdag bij Vandaag Inside.
Jarenlang was de sociologische vuistregel: hoe jonger, hoe progressiever. Omdat jongeren het eeuwenlang beter hadden dan hun ouders, was een hoopvolle, progressieve kijk op de wereld logisch: juist de verandering van de status quo had hun leven ten opzichte van dat van de generaties boven hen, verbeterd. Dat stellen onderzoekers van de European Values Study, het langstlopende sociologische onderzoek ter wereld. Wat ook uit die studie blijkt: Halsema heeft gelijk. Voor het eerst in de geschiedenis is er een generatie die conservatiever is dan hun ouders. Volgens socioloog Quita Muis van de Tilburg University, een van de onderzoekers, komt dat omdat er „aan alle kanten aan hun stoelpoten wordt gezaagd”.
Jongeren van nu hebben een fundamenteel ander leven dan u op die leeftijd had, beste NRC-lezer (gemiddeld 58 jaar oud). Door de klimaatcrisis, meerdere oorlogen en dreigende pandemieën is de toekomst onzeker. Jongeren kunnen daarbij geen huis kopen, hebben amper een besteedbaar inkomen door flexcontracten en hyperinflatie, en zijn via sociale media (gemiddeld vijf uur per dag) in real time getuige van alle ellende op de wereld. Tel daarbij op dat jongeren depressiever, eenzamer en meer ontevreden over hun leven zijn, én dat ze het gevoel hebben dat het leven van anderen beter is dan het eigen, en je ziet dat jongeren simpelweg in angst leven. Angst voor de chaos van het onoverzichtelijke, snel veranderende leven, dat in vloedgolven aan digitale informatie over ze heen stroomt. De buitenwereld is voor hen één grote crisis.
Crisis komt van het oud-Griekse woord voor eindpunt of keerpunt – verandering. Strikt genomen is conservatisme dan ook geen politieke ideologie. Het is een bepaalde kijk op de maatschappelijke orde: de wil om deze te behouden en de angst dat deze verandert. Die verkrampte strijd wordt het felst bevochten in de arena’s van de sociale media, waar de nuance altijd verliest. Spendeer daar vijf uur per dag en je krijgt vanzelf het idee dat de wereld in brand staat en dat degenen die anders denken het hebben gedaan.
Maar wacht even, Generatie Z (geboren tussen 1997 en 2012) was toch juist heel progressief, ‘woke’ zelfs? Dat is zo: een breed gedeelde opvatting in de politicologie is dat iedere generatie ongeveer dezelfde blik op het leven heeft, maar dat blijkt bij de jongste generatie niet zo te zijn. Gen Z heeft politiek beschouwd een januskop. De ene kant is heel rechts-conservatief, de andere juist uitgesproken links-progressief. Opvallend: Halsema heeft ook gelijk wat betreft de jongens – over de hele wereld, van Tunesië tot Zuid-Korea en Duitsland bewegen Gen Z-jongens en meisjes uit elkaar. Meisjes worden steeds progressiever, jongens steeds conservatiever. Volgens de Financial Times is dat een gevaar voor de toekomst – in Zuid-Korea, waar het ideologische gat tussen jonge mannen en vrouwen het grootst is, daalde huwelijks- en geboortecijfers drastisch, zelfs tot het laagste ter wereld (0,78 kinderen per vrouw).
De voornaamste van een waaier aan sociologische verklaringen hiervoor is dat meisjes het nu beter hebben dan hun ouders (moeders), en jongens niet. Belangrijker wellicht is dat de januskop van Gen Z verdacht veel lijkt op hoe de samenleving uit elkaar beweegt door sociale media. Ideologische polarisatie, ook wel. Volgens Halsema is het onvoorstelbaar wat er onder jongeren gebeurt. Maar het is eerder onvoorstelbaar wat er onder volwassenen gebeurt. Zie Johan Derksen, die de conservatieve wind doet aanzwellen tot een tornado. It takes a village to raise a child, zeggen ze. Dat betekent ook dat het kind de angst van het dorp met zich meedraagt. De schuld voor die angst bij de jongeren leggen is als water de schuld geven van een brekende dam.
Angst voor verandering past niet bij een jeugdige generatie. Dat de angst de jeugd (met name jonge mannen) nu toch te pakken heeft is gevaarlijk, want de wereld wordt er niet gauw beter op. Als er dus niet snel met evenveel passie een hoopvol, gelijkwaardig en progressief verhaal tegenover het vijandig pessimistische, conservatieve verhaal wordt geplaatst, zouden we onze verworven democratische vrijheden zomaar kunnen verliezen. Iets met angst en raadgevers.
Jonasz Dekkers is filosoof en politicoloog. Stine Jensen is afwezig.