Dit WK was grootser dan ooit - een terugblik over kijkcijferrecords, sterke debutanten en de acceptatie van homoseksualiteit

Het WK voetbal eindigt zondag (aftrap 12.00 uur Nederlandse tijd) met de finale tussen Spanje en Engeland. Voor de vierde keer dit toernooi zal het Australia Stadium in Sydney met 75.784 toeschouwers volledig uitverkocht zijn. Er is een recordaantal van 1,77 miljoen kaartjes voor de 64 wedstrijden in Australië en Nieuw-Zeeland verkocht. Een terugblik in vier delen op het grootste evenement in de vrouwensport ooit.

1. Nalatenschap

Legacy ’23, zo heet het strategisch plan dat Football Australia maakte in aanloop naar het WK. Er werd groots ingezet. In een land waar van oudsher rugby, cricket en Australian football het populairste zijn, moest het voetbal zo’n vlucht nemen dat het de meest beoefende sport zou worden. En waarbij de verdeling tussen mannen en vrouwen ongeveer gelijk zou zijn. Zover is het nog niet. Van de 1,9 miljoen voetballers in Australië is één op de vier vrouw. Het WK heeft een enorme boost gegeven aan het voetbal voor vrouwen. De komende tijd zal duidelijk moeten worden hoe groot de nalatenschap écht is. En of er meer geld vrijkomt voor betere faciliteiten, zodat de sport zich kan ontwikkelen en de top breder wordt.

Het was prachtig om te zien hoe families op de tribunes van het Australia Stadium voor een unieke voetbalsfeer zorgden, zonder dat er een wanklank viel. Een betere reclame voor het voetbal voor vrouwen hadden The Matildas de afgelopen maand niet kunnen maken. De ploeg van de Zweedse bondscoach Tony Gustavsson maakte Australië voetbalgek. Het succes van het elftal werkte zó aanstekelijk dat het ene na het andere kijkcijferrecord sneuvelde. De halve finale tussen Australïe en Engeland trok 11,15 miljoen Australische kijkers: het best bekeken programma sinds de eerste metingen in 2001. Dat record kunnen The Matildas op zaterdag verbreken als ze in Brisbane tegen Zweden spelen om de derde plaats. „We zijn pas aan het begin van onze reis”, zei Gustavsson. „Ik hoop hier over tien of twintig jaar vast te kunnen stellen dat dit een cruciaal moment was in de strijd om gelijke faciliteiten en beloningen.”

Bij het andere gastland Nieuw-Zeeland was alles een factor kleiner. De openingswedstrijd voor 42.000 fans in Auckland, waarbij de thuisploeg met 1-0 won van Noorwegen, bleef het hoogtepunt. Omdat zij niet verder kwamen dan de groepsfase bleef een hype uit. De Nieuw-Zeelanders beleefden het WK vooral met gepaste trots en als de grootste fans van The Matildas buiten Australië.

2. Inclusiviteit

Oranje-captain Sherida Spitse speelde met ‘de inclusiviteitsband’ om haar arm. De selectie had die gezamenlijk gekozen uit de acht opties van de FIFA. Met de band met een speciale boodschap zette de wereldvoetbalbond een stap vooruit: bij het WK voor mannen was de OneLove-band vorig jaar nog verboden, op straffe van een gele kaart. Captain Virgil van Dijk liet zich daardoor afschrikken.

Het voetbal voor vrouwen loopt ver voor als het gaat om de acceptatie van homoseksualiteit. Al zijn er wereldwijd hier ook nog veel slagen te maken. Zo is dit binnen het Marokkaanse elftal nog een taboe, zo bleek toen een journalist van de BBC tijdens een persconferentie vroeg naar de seksuele geaardheid van spelers. Een FIFA-official maande de verslaggever zijn vragen over dit onderwerp te staken.

Het is algemeen bekend dat een groot aantal internationals van Oranje met een vrouw is getrouwd of een vriendin als partner heeft. Zo droomde middenvelder Daniëlle van de Donk tijdens het WK openlijk over een finale tegen het Australië van haar geliefde, Ellie Carpenter. Die bleef uit. Maar na de uitschakeling van Oranje in de kwartfinales tegen Spanje was Van de Donk wel in de kleuren van The Matildas te zien op de tribune bij Australië-Frankrijk. Andere internationals, zoals ‘de voetballende moeder’ Spitse, spreken tijdens het WK zonder enige terughoudendheid over hun vrouwen thuis. En aan de andere kant kijkt niemand er vreemd van op dat Lieke Martens na haar huwelijk met de oud-doelman Benjamin van Leer met ‘Martens-Van Leer’ op haar rug speelt.

Als het om inclusiviteit qua ‘afkomst’ gaat, heeft het voetbal voor vrouwen nog wel een groot gat te dichten met de mannen. Met Lineth Beerensteyn, Esmee Brugts en Jacintha Weimar kende de selectie van Andries Jonker drie spelers met Surinaamse roots, maar verder ontbrak het Oranje aan talenten met wortels in andere voetballanden, zoals Marokko en Turkije. Dáár is nog een wereld te winnen.

3. Feminisering wereldwijd

Vooraf bestond de angst dat 32 deelnemers te veel van het goede zou zijn. De acht WK-debutanten werden op voorhand kansloos geacht. Die angst bleek ongegrond. Costa Rica, Vietnam, Haïti en Panama gingen weliswaar na de groepsfase met nul punten uit drie wedstrijden naar huis, maar ook deze landen wisten vrijwel altijd redelijk partij te bieden. Met de 7-0 nederlaag van Vietnam in Dunedin tegen Oranje als negatieve uitzondering.

Een aantal minder bekende landen in het voetbal voor vrouwen wist zelfs met opvallend goed voetbal door te dringen tot de knock-outfase. Wie had vooraf gedacht dat Marokko, Colombia, Nigeria, Zuid-Afrika en Jamaica verder zouden komen dan grootmachten als Duitsland en Brazilië? En dat de VS, winnaar van de vorige twee WK-edities, plaats moet maken voor de traditionele Europese top in het mannenvoetbal: Engeland, Spanje, Frankrijk, Nederland en de volgende keer waarschijnlijk ook Duitsland.

Dit WK maakt niet alleen reclame voor het voetbal voor vrouwen in Australië en Nieuw-Zeeland, maar draagt ook bij aan de feminisering van de sport over de hele wereld. Bondscoach Sarina Wiegman schaarde zich als enige vrouw op de bank bij de laatste acht. De Nederlandse staat zondag met Engeland in haar tweede WK-finale en wordt gezien als een absolute topcoach en een voorbeeld voor andere vrouwen. Met twaalf vrouwen onder de 32 bondscoaches vervult voetbal een gidsfunctie voor andere sporten. Maar ook hier kunnen nog stappen worden gemaakt.

Lees ook de column van Danielle Pinedo

Het draagvlak voor de sport wordt steeds groter, steeds internationaler. Zo keken er 53,9 miljoen mensen naar het duel tussen China en Engeland. De FIFA verwacht dat het WK in totaal meer dan 2 miljard kijkers trekt. Dat is een forse groei ten opzichte van de bijna 1,2 miljard vier jaar geleden. Het WK bracht 523 miljoen euro op waarmee de FIFA quitte speelde.

De KNVB hoopt het grootste evenement in de vrouwensport over vier jaar samen met Duitsland en België te mogen organiseren. Het verder mondiaal ontwikkelen van het voetbal voor vrouwen is daarbij één van de voornaamste doelstellingen. Naast heel veel minder vliegbewegingen voor staf, spelers, officials, sponsors en fans dan in Australië en Nieuw-Zeeland.

4. Een nieuwe en betere generatie

Het waren aangrijpende woorden die Marta na de onverwacht vroege uitschakeling van Brazilië uitsprak. De beste vrouwelijke voetballer ooit van het Zuid-Amerikaanse land is hét voorbeeld van een speler die tegen alle verwachtingen in bleef strijden voor een carrière als prof. Ze had zelf geen voorbeelden omdat die er simpelweg niet waren. Maar de 37-jarige WK-topscorer aller tijden (bij de vrouwen en de mannen) is nu zelf wel een icoon voor een nieuwe generatie spelers in Brazilië en ver daarbuiten. „Nu ga ik de straat op en mensen houden me tegen, ouders zeggen tegen me: ‘Mijn dochter aanbidt je, ze wil net zo worden als jij’,” zei een trotse Marta met schokkende stem.

Zo heeft ieder land op het WK zijn eigen ‘Marta’s’. De succesvolle Oranjegeneratie van Spitse, Van de Donk, Martens en Groenen – EK-winnaar in 2017, WK-finalist in 2019, kwartfinalist dit WK – kan worden gezien als een lichting van pioniers. Ze waren – en zijn – voorbeelden voor jonge talenten als Esmee Brugts en Wieke Kaptein, die dit WK beiden debuteerden en gelden als de boegbeelden van een nieuwe, nóg beter opgeleide generatie.