Hoe zou het met de Zambiaanse voetbalsters gaan? Volgen ze het WK na hun uitschakeling thuis via de tv, of hebben ze andere dingen aan hun hoofd? Ik moest aan ze denken bij lezing van een stuk over hun coach Bruce Mwape, u weet wel, de man die er een reputatie op nahoudt als het om seksueel wangedrag gaat. Hij zou vlak voor de wedstrijd tegen Costa Rica met zijn handen over de borst van een speelster hebben gewreven. De FIFA ontving een klacht.
De naam van Mwape dook vaker op bij onthullingen over seksueel misbruik in het Zambiaanse vrouwenteam. „Als Mwape seks wil kan je geen ‘nee’ zeggen, citeerde The Guardian een anonieme speelster. „Het is normaal dat de coach seks heeft met speelsters in ons team.” Een andere bron vertelde dat vrouwen die dreigden uit de school te klappen ‘strafmaatregelen’ konden verwachten. De Zambiaanse voetbalbond zou een oogje dichtknijpen, want ja, Mwape had zijn land wel voor het eerst naar het WK geloodst.
Sportief succes boven alles – je ziet het vaker, zeker als het om de veiligheid en het welzijn van vrouwen gaat. Denk aan de snelle overstap van (oud-)technisch directeur Marc Overmars van Ajax naar Royal Antwerp, nadat bleek dat hij met zijn telefoon niet alleen lucratieve deals sloot, maar ook seksueel getinte berichten naar ondergeschikten stuurde. Of de aanklachten van turnsters over fysieke mishandeling en psychische intimidatie aan het adres van coach Gerrit Beltman, die jarenlang werden genegeerd. Of de hockeybond, die lang wegkeek bij signalen dat speelsters en stafleden onder oud-bondscoach Alyson Annan „(grote) druk, onzekerheid en angsten hebben ervaren” (een citaat uit de samenvatting van een onafhankelijk onderzoek). Ook hier moet hebben meegespeeld dat Annan de ploeg wereldkampioen, olympisch kampioen en meervoudig Europees kampioen had gemaakt.
Maar nog even terug naar Mwape. Die kwam vorig jaar al in het vizier van de FIFA, toen de Zambiaanse bond klachten van speelsters over seksueel wangedrag doorspeelde, ook naar de Zambiaanse politie. „An old story”, noemde voorzitter Andrew Kamanga het onlangs tegenover persbureau AP. Daarmee bedoelde hij niet dat Mwape van alle blaam gezuiverd is, maar dat de journalist geen oude koeien uit de sloot moest halen nu zijn land een sportief historische periode tegemoet ging.
Omdat het onderzoek naar Mwape (63) nog niet is afgerond, stond hij dit WK ‘gewoon’ langs het veld en weigerde hij vragen over de zaak te beantwoorden. „No comment.” Pas na de uitschakeling van zijn land verbrak hij de stilte. Hij is blij dat de FIFA een onderzoek heeft ingesteld, zei hij tegen een Zambiaanse krant. Zo kan zijn naam worden gezuiverd. „My hands are clean.”
Grensoverschrijdend gedrag, vaak seksueel, trof meerdere nationale vrouwenelftallen. Ook in Haïti, Venezuela, Argentinië, Colombia en Afghanistan speelden er kwesties. Levert het wat op als journalisten daar verslag van doen tijdens een goed bekeken toernooi? Ik vraag het aan Iva Bicanic, hoofd van het Centrum Seksueel Geweld. Het antwoord stemt niet hoopvol. „Dat soort berichten dooft snel uit vanwege afweer jegens het onderwerp”, schrijft ze vanaf haar vakantieadres. Het zou niet moeten in 2023, maar die wegdrukkende beweging zit nog steeds in mensen.” Totdat dat verandert zijn vrouwen als de Zambiaanse voetbalsters vogelvrij.