De bijzondere Tweede Kamerverkiezingen van 1972

De verbazing spatte vijftig jaar geleden een dag na de Tweede Kamerverkiezingen af van de voorpagina van NRC Handelsblad: „We waren de laatste jaren al heel wat gewend, maar wat zich gisteren in onze stemhokken afspeelde sloeg alles met stukken. Massale winsten en verliezen hebben het traditionele beeld drastisch veranderd”, schreef mr. J.J. Vis, de toenmalig chef parlementaire redactie van de krant, die in de wandeling Jan Vis heette.

Zo opgewonden als Vis was in zijn analyse onder de kop ‘Er is een aardbeving aan de gang in de Nederlandse politiek’, zo bezonken was diezelfde dag het hoofdredactioneel commentaar: „De bij deze verkiezingen gebleken ‘trend’ rechtvaardigt – voor zover nu is te overzien – vooralsnog geen wisseling van de wacht aan het regeringsfront.” Volgens de krant zou het dan ook „niet onlogisch” zijn wanneer de zittende premier, Barend Biesheuvel (ARP), als formateur de opdracht kreeg zijn centrum-rechtse coalitie van confessionele partijen en VVD voort te zetten.

Miljoen nieuwe kiezers

De verkiezingen van 1972 waren bijzonder omdat de kiesgerechtigde leeftijd kort tevoren was verlaagd van 21 naar 18 jaar, waardoor er ongeveer een miljoen nieuwe kiezers (bijna elf procent van het totaal) bij kwamen. Waarom wel als 18-jarige dienstplichtige het leger in en niet kunnen stemmen, aldus het veel gehanteerde argument. Tegenstanders vreesden met al die jeugdige stemmers een ‘instabiel element in het overheidsbestuur’.

NRC Handelsblad was het ermee eens dat het wetsontwerp om de kiesgerechtigde leeftijd te verlagen vanwege het maatschappelijk belang zo snel mogelijk was ingediend hoewel het kabinet vanwege zijn demissionaire status niet geacht werd ingrijpende voorstellen te doen. De Tweede Kamer bleek in de zomer van 1972 massaal voor. Alleen Boer Koekoek van de Boerenpartij en Ab te Pas van de Nederlandse Middenstandspartij waren tegen.

Verkiezingsavonden waren massabijeenkomsten. In NRC Handelsblad werd uitvoerig verslag gedaan

Verkiezingsavonden waren massabijeenkomsten. In NRC Handelsblad werd uitvoerig verslag gedaan van de campagne. Jan Vis toog op 9 november 1972 naar de Beurs in Leeuwarden waar PvdA-lijsttrekker Joop den Uyl en zijn VVD-collega Hans Wiegel een reprise gaven van een eerder in Groningen gevoerd debat tussen hen beiden. Politici die „altijd goed zijn voor een paar uur kosteloos politiek vermaak”, schreef Vis. Inhoud stond voor de 2.500 aanwezigen op de tweede plaats signaleerde hij. „Hoe het precies met de details zit ontgaat het grootste deel van de zaal. Maar opmerkingen als ‘de heer Wiegel zegt maar wat’ en ‘de heer Den Uyl kletst maar wat’ gaan erin als koek.”

Een week later deed politiek redacteur J.M. Bik verslag van een debat tussen Den Uyl en VVD-coryfee Molly Geertsema. Bik, voormalig sportredacteur, vergeleek het treffen met een bokswedstrijd en had het over een tot „politieke Madison Square Garden getransformeerde zaal”. „Achteruitboksend haalt Geertsema het eind van de avond. Hij heeft een knock-out weten te voorkomen.” De verkiezingen leidden een half jaar later tot het inmiddels legendarische kabinet-Den Uyl.