Bij de reprise van ‘The Nation’: ‘Als Eric de Vroedt boos is, lees je hoe goed hij is met taal’

Woorden schoten bijkans te kort, vijf jaar geleden, om de pracht van Eric de Vroedts The Nation bij Het Nationale Theater te beschrijven. Op alle niveaus – tekst, regie, spel – was deze voorstelling van een uitzonderlijke kracht en bekoring. „De theatergebeurtenis van het jaar”, kopte NRC. Deze vrijdag gaat de theatermarathon in reprise op het Holland Festival en dat roept de vraag op hoe dit hyperactuele stuk de tand des tijds heeft doorstaan.

In The Nation raakt een Bosnisch-Malinees jongetje uit de Haagse Schilderswijk vermist na te zijn opgepakt door de politie. Wat is er gebeurd? Bij de zoektocht komen agenten, politici, zijn moeder en zijn salafistische halfbroer onder een vergrootglas te liggen. In de botsing van culturen speelt ook het plan voor een gated community in Den Haag, Safe City, een prominente rol.

Voor zijn tekst kreeg De Vroedt in 2018 de Toneelschrijfprijs. „De manier waarop Eric de Vroedt in The Nation maatschappelijke breuklijnen, politiek discours, flitsende nieuwsberichten, religieuze dogma’s en persoonlijke angsten als grondstof voor een vijf uur durend stuk gebruikt, is indrukwekkend”, schreef de jury.

Lees ook De recensie van de eerste drie delen van ‘The Nation’

Diepe buiging

Hoe kijken collega-toneelschrijvers nu naar deze tekst? George Tobal, van George & Eran Producties, was in 2018 tegelijk met De Vroedt genomineerd voor de Toneelschrijfprijs, voor zijn tekst Woestijnjasmijntjes. „Ik zag dat hij ook was genomineerd en dacht: ‘Fuck, dat ga ik verliezen.’ Zwaar terecht dat hij won.”

Tobal maakt „een diepe buiging” voor de tekst. „De Vroedt heeft echt de tijdgeest weten te vangen. De samenleving stond onder spanning. De Syrië-oorlog, IS: dat leidde tot steeds meer polarisatie. Die wereld brengt hij tot leven. Dat hij een vrouw aan de talkshowtafel zich laat bekeren tot de islam was gevaarlijk om te doen. Dat is lef hebben. Hij weet hoe hij het publiek kan triggeren.”

Dezelfde lof voor de maatschappelijke laag spreken ook Magne van den Berg (auteur van o.a. Ik stond in een kutvoorstelling maar mijn haar zat wel heel goed en Ik speel geen Medea, bekroond met de Taalunie Toneelschrijfprijs 2016) en Han van Wieringen (auteur van o.a. Als vrouwen vrienden zijn en Mahler & Kokoschka). Van den Berg: „Dit stuk zet een tijdsbeeld neer, net als Heijermans een eeuw geleden deed, met Op hoop van zegen.”

Verademing

Van Wieringen: „Hulde, voor theater over onder meer institutioneel racisme bij de politie. De Vroedt creëert personages van nu met de problemen van nu en die problemen op toneel te zien is een verademing.” Van den Berg: „De Vroedt begrijpt een aantal tendensen binnen onze huidige maatschappij heel goed en engageert zich daarmee. Hij pakt het groot aan, voor diep innerlijk leed moet je niet bij hem zijn, maar maatschappelijk weet hij goed waar de pijn zit. Hij weet in zijn toneelstuk de gevoelige en gevaarlijke plekken in onze samenleving te lokaliseren. Hij begint met De Wijk maar de wijk wordt Het Land.”

De focus op maatschappelijke tendensen zie je af aan het taalgebruik, zeggen de collega’s. Tobal: „Het is geen gangbare, gesproken taal. In de eerste delen zijn de dialogen meer een debat, een gevecht met standpunten. Als acteur moet je van goeden huize komen om daar leven in te blazen.” Van den Berg: „De taal van de rechercheurs in de politieverhoren is hard, humorloos en weinig poëtisch, vaak zeer feitelijk, badinerend en in hogere of lichtere mate racistisch, met zijn verkleinwoordjes, machtsvertoon en compensatiegedrag. Ook de talkshowtafelgesprekken zijn niet mijn favoriete, en van bekvechten ben ik niet echt fan.” Maar, zegt ze, die taal is „nodig om iets bloot te leggen”.

Van Wieringen geeft een voorbeeld, waarin de talkshowhost in deel 2 de rechtse politicus tegenspreekt die stelt dat zijn „volksbeweging door de mainstreammedia wordt doodgezwegen”. De host antwoordt: „Nou, doodgezwegen. Laatst waren jullie dagenlang trending toen jullie paramilitaire burgerwacht drie dames in boerkini van het Zuiderstrand hadden geplukt.” Van Wieringen: „Vaker dan mij lief is, spreken personages met het bewustzijn van de auteur. Steeds krijgen ze als het ware een opgehyped soort actualiteit in de mond gelegd die de tragiek ondermijnt.”

Die stijl is eigen aan het toneelwerk van de Vroedt, denkt Van Wieringen: „Ook in de Mighty Society-reeks hanteerde hij deze stijl. Kun je met gehypte hijgerigheid de hijgerigheid aan de kaak stellen? Of glorificeer je die in feite? Dat zijn prima vragen voor bij een glas bier.”

Mooie momenten

De doelmatigheid van het taalgebruik levert ook mooie momenten op, zegt Van den Berg: „Het allersterkst vind ik De Vroedt als hij boos wordt. Er zit een woedende monoloog in van een geradicaliseerde moslim, iemand waarmee we ons liever niet willen identificeren, maar de argumenten waarmee hij zijn personage laat aanvallen, zijn zo goed en raak dat je bijna op die manier, verbaal, eens door een moslimradicaal zou willen worden aangevallen. De kracht van het woord is hier heel sterk. Dan lees je hoe goed De Vroedt is met taal, en hoe hij met die taal de tijd vangt.”

Tobal vraagt zich af hoe het stuk nu gaat vallen: „De actualiteit in het stuk is deels achterhaald. Of de politie etnisch profileert was toen nog een vraag, nu is het een feit dat ze zich racistisch gedragen.”

De voorstelling is vooral zo goed, zegt Tobal, omdat De Vroedt ook regisseert: „Ik vermoed dat hij de tekst ook schreef als regisseur, al wetende hoe hij hem zou ensceneren en waar spel nodig was om te tonen wat niet wordt verteld.” Dat gaat op voor de rest van zijn werk, aldus Tobal: „De beste Eric de Vroedt is de Eric de Vroedt die een tekst schrijft en zelf regisseert.”

Lees ook Interview met George Tobal over Woestijnjasmijntjes: „Ik ben opgegroeid in de wachtstand”.