Eric de Vroedts ‘The Nation’ is de theatergebeurtenis van het jaar

‘Ik hoef geen excuustruus als zoon”, zegt de vader en ontwijkt een omhelzing. Even harteloos als hij zijn zoon afwijst, prijst hij vervolgens hartverwarmend het woord ‘excuustruus’ als één van de mooiste in de Nederlandse taal. De dramatische ontmoeting tussen de vader en zoon van Bosnische komaf, islamitische migranten in Nederland, is één van de twee ijzersterke scènes waarmee The Nation van Het Nationale Theater gloedvol eindigt. Nog één keer komt samen wat dit theaterstuk zo bijzonder maakt: de botsing van generaties en culturen in een land waarin iedereen ontredderd lijkt en snakt naar houvast. Met als subtiel detail dat de migrant het woord ‘excuustruus’ verkeerd gebruikt: symbool voor het complex van misverstanden en goedwillendheid dat het drama voortstuwt.

In juni gingen op het Holland Festival al de eerste drie delen van de zesdelige The Nation in première en dat was niet minder dan een belevenis. Deze thrillerserie was door schrijver en regisseur Eric de Vroedt opgezet als ‘‘Netflix’ op het toneel’ en bracht krantenthema’s terug tot invoelbaar persoonlijk drama: de kwestieuze rol van de islam en de even dubieuze reacties op gelovigen, de chaos bij de politie, de hysterie van het veiligheidsdenken, de hijgerigheid van televisie en de flitsoordelen op sociale media. De haarscherpe, geestige tekst bevatte verrassende wendingen, vulgair-poëtische vlogs als tussenspel en cliffhangers na elk deel. En dan werd er ook nog eens superieur gespeeld door de gehele cast. De vraag bij de première op zondag was of het De Vroedt zou lukken alle uitgezette plotlijnen tot een bevredigend einde te brengen en het grootse niveau vast te houden.

Lees ook

Schilderswijk is de bron voor ‘The Nation’

Dat lukt maar ten dele. Tegelijk is het weerzien met de eerste delen zo’n feest dat je wel moet concluderen dat The Nation als geheel een absolute must see is, een magnifieke, theatrale krachttoer en zonder meer de theatergebeurtenis van het jaar.

Marathon

De drie uur van de eerste delen is gegroeid tot een marathon van vijf uur, maar verveelt geen moment.

The Nation maakt rake punten: hoe moet het voelen voor Nederlanders met een andere afkomst om altijd argwanend bekeken te worden; kan je een rem zetten op het schavot dat razendsnel wordt opgericht op sociale media en dat mensen kapot maakt zonder dat ze zich kunnen verweren; moeten we ons verder terugtrekken achter afgeschermde muren of kunnen we daar werkelijk beginnen met een samenleving met gelijke kansen voor iedereen; gaat de waarheid ten onder als iedereen – overheid, media, burgers – alleen zijn eigen belang nastreeft? Allemaal vragen en kwesties die in deze tijd spelen, maar hier zijn gegoten in knisperende dialogen en indringende, herkenbare situaties.

Aan het begin van alle ontwikkelingen staat de verdwijning van de elfjarige Ismaël. Is hij het slachtoffer van een racistische agent? Na een schets van een bedorven politiecultuur in het eerste deel komen alle betrokkenen aan tafel bij de talkshow Kuyper: de witte pleegouders, de zwarte biologische moeder, een linkse en een rechtse politicus. Op de achtergrond speelt een plan om in Den Haag een hightech-stadswijk te bouwen, Safe City, die de bewoners in de gaten houdt om ze te kunnen beschermen. In door elkaar gesneden scènes onthullen de hoofdpersonen een andere kant van zichzelf, want De Vroedt heeft het vermogen gedenkwaardige, levensechte personages te creëren, die ontroeren, afstoten en dan weer ontroeren.

Lees ook

Met ‘The Nation’ levert Eric de Vroedt diepgravend entertainment

Nieuwe delen

De drie nieuwe delen zijn korter en conventioneler; nog altijd hoogstaand theater, maar minder opzienbarend. Bij deel vier, het zwakste deel, gaat het om de machinaties in de sociaal-democratische partij van de in het nauw gedreven linkse politicus. Het is ouderwetse partijpolitiek, met opportunisme, blokvorming en loyaliteiten die tegen het gezond verstand ingaan. Dat De Vroedt het deels presenteert als een documentaire die vijf jaar later terugblikt (op beeldscherm), kan niet verhullen dat hij geen schwung weet te geven aan de stroperigheid van het politieke spel. Ook de satirische verwijzingen naar de afgegleden PvdA missen kracht.

Deel vijf brengt de spanning terug in een confrontatie van de linkse politicus en de ondernemer achter Safe City, die het nodige met elkaar te verrekenen hebben. Het is bovenal een heerlijk acteerduel tussen Mark Rietman, die de afgemeten, botte ondernemer speelt en Hein van der Heijden als de wanhopige, schaamteloze machtspoliticus, die nog eenmaal probeert om zichzelf te redden van de ondergang.

In de tot in de kleurrijke details beheerste regie van De Vroedt heeft elk deel een eigen vorm en een eigen sfeer, met slim gebruik van video, licht en geluid. Het laatste deel is stemmig en geserreerd, inclusief een aanvaardbare afronding van het thrillervraagstuk. Gelukkig keren daar ook nog even de acteurs en personages terug die gloriëren in de eerste uren: Romana Vrede in haar betoverende rol als de manipulerende Mariam Traoré, Pieter van der Sman en Antoinette Jelgersma die verrukkelijk zijn als tragisch-drakerig echtpaar en Vanja Rukavina, die mooi onpeilbaar blijft als steile salafist met kwetsbare, gevoelige kanten. Bij zulk breed gedragen vertoon van talent en brille past alleen een diepe buiging.