Tussentijdse verkiezingen in Engeland testen het imago van premier Johnson

Nooit eerder had hij zo’n verkiezingsbord in de tuin. Maar de kandidaat van de Liberaal-Democraten kwam bij Anthony Saunders aan de deur. „Hij was vriendelijk en benaderbaar. Hij vroeg of het mocht. Als je een goed plekje kunt vinden, zei ik, ga je gang.” Dus staat er nu een oranje waarschuwingsbord in het hoekje dicht bij de straatkant. Liberal Democrats winning here.

De knalgeel geverfde voordeur van Anthony Saunders staat open vanwege de warmte. Binnen hangen oude tekeningen aan de muur en een boek van A.A. Milne over Winnie de Poeh ligt op een tafeltje. Van huis uit stemde Saunders, hij is schrijver, meestal op de Conservatieve Partij. „Je volgt toch wat je ouders doen.” Maar dit keer wordt het dus de LibDems, al is hij gedesillusioneerd over de politiek. „De afgelopen jaren had ik het gevoel dat stemmen weinig uitmaakt. Het zijn toch altijd de Conservatieven die hier winnen.”

Tot deze donderdag misschien. Twee Engelse kiesdistricten houden tussentijdse verkiezingen en in beide verdedigen de Conservatieven de Lagerhuiszetel. Samen worden ze gezien als graadmeter voor de populariteit van de regerende Conservatieve Partij en vooral van premier Boris Johnson. De premier staat onder grote druk en verloor onlangs de steun van 41 procent van zijn fractie in het Lagerhuis. Kan hij de Conservatieven nog laten winnen, of is zijn imago te zwaar aangetast?

Twee schandalen

De twee kiesdistricten verschillen sterk van karakter en dat zou verlies van beide des te veelzeggender maken. Het zou betekenen dat de regeringspartij en Johnson aan twee kanten steun verliezen; zowel bij hun relatief nieuwe aanhang als bij oude getrouwe conservatieven.

In Wakefield, een oud industrieel stadje waar inwoners hun geld verdienden met werk in de mijnen, krijgt 4,7 procent van de inwoners een uitkering, meer dan de gemiddelde 4,2 procent in het hele VK. De lonen liggen lager dan gemiddeld. Hier stemde in 2019, voor het eerst sinds 1932, een meerderheid voor de Conservatieve Partij om de Brexit voor elkaar te krijgen. Nu staat oppositiepartij Labour ruim voor in de peilingen.

In de grasgroene heuvels van Tiverton en Honiton, in het zuidwesten van Engeland, wonen en werken veel boeren en andere zelfstandige ondernemers. Hier krijgt 2,5 procent van de inwoners een uitkering. In dit district – Anthony Saunders woont er – is winst voor de Conservatieve Partij normaal gesproken een zekerheid. Ze wonnen de afgelopen honderd jaar. Maar de LibDems voeren hard campagne om het dit keer anders te laten lopen. De kandidaten van de Conservatieven en de LibDems staan in de laatste peilingen gelijk.

De kiesdistricten hebben naast verschillen overigens één ongemakkelijke overeenkomst, die het morele verval van de Conservatieve Partij illustreert: beide afgetreden Lagerhuisleden kwamen door schandalen aan hun politieke einde.

In Wakefield werd parlementariër Imran Ahmad Khan veroordeeld tot achttien maanden cel wegens seksueel misbruik van een minderjarige jongen. En in Tiverton en Honiton vertrok Neil Parish nadat bekend was geworden dat hij op zijn telefoon naar porno had zitten kijken in het Lagerhuis. Hij was op zoek geweest naar een nieuwe tractor, beweerde Parish, een Claas Dominator 76.

LibDems willen winnen

In de High Street van Honiton loopt Gabrielle Pearson naar buiten uit het tijdelijke kantoortje van de Liberaal-Democraten, ingeklemd tussen opticien en keukenzaak. De ruiten hangen vol campagneposters, binnen staan stellingkasten met bakjes folders en papieren. Pearson – een verzorgde vrouw, net met pensioen – gaat vandaag flyeren voor de LibDems. „Ik was nooit politiek actief, maar wil nu iets doen omdat het de verkeerde kant op gaat. Ik wil een boodschap afgeven aan Londen.” Ze komt uit North Shropshire, op vier uur rijden hiervandaan, waar de LibDems vorig jaar december ook de tussentijdse verkiezingen wonnen.

De overheid heeft geen oog voor de toenemende armoede in het land en de gevolgen van de stijgende prijzen, zegt Pearson. „De Tories doen alsof alles fantastisch gaat, terwijl dat niet zo is. De coronacrisis en de oorlog in Oekraïne dienen als geweldig excuus voor hen.” Volgens de laatste cijfers, van mei, stegen de prijzen in het VK met 9,1 procent. De grootste stijging in veertig jaar tijd.

Het ontbreekt de regering in Westminster ook aan moreel leiderschap, zegt ze. Bij Boris Johnson, die ze „corrupt en immoreel” noemt vanwege zijn boete voor het schenden van de coronaregels. Maar evengoed bij andere ministers. „Die Rwandadeal van Priti Patel vind ik ook niet kunnen.” Minister Patel (Binnenlandse Zaken) probeerde vorige week een groep asielzoekers uit te zetten naar Rwanda, maar Europese rechters hielden dat voorlopig tegen.

De LibDems hebben dertien van de 650 zetels in het Lagerhuis, ze zijn een kleine partij in vergelijking met de Conservatieven (359 zetels) en Labour (199). Ze voeren campagne op typisch Conservatieve onderwerpen. Ze willen de btw verlagen van 20 naar 17,5 procent, terwijl de Tories de overheidspremies juist verhogen. En ze vinden dat boeren meer geld moeten krijgen nu de subsidies uit de Europese Unie zijn stopgezet en nog onzeker is hoe de compensatie daarvoor uitpakt.

Uit het hele land komen vrijwilligers hier campagne voeren, vertelt een van hun communicatiemedewerkers. Al is het maar één zetel, het is er eentje met symbolische betekenis.

Tweede kans voor Johnson

Precies daarom gaat Philip Gibbs uit Tiverton juist op de Conservatieve kandidaat stemmen. Met een halflege pint bier voor zijn neus zit Gibbs biljart te kijken in de Tiverton Constitutional Club. Hij vond Neil Parish – die van de tractor - „een uitstekende parlementariër” die voor zijn district opkwam. „Wie het ook wordt, het zal moeilijk worden om net zo goed te worden als hij. Al had hij natuurlijk in het Lagerhuis niet op zijn telefoon moeten zitten, ongeacht wát hij precies bekeek.” Op de achtergrond klinkt ‘Go Your Own Way’ van Fleetwood Mac.

In zijn omgeving hoort Gibbs van veel mensen dat ze waarschijnlijk niet gaan stemmen, omdat ze liever niet tegen hun partij willen stemmen. Zelf is hij vergevensgezind over de regering-Johnson. Belastingen die omhooggaan? „Dat zijn externe omstandigheden. Je moet spelen met de hand kaarten die je gedeeld krijgt.” Eenzijdige aanpassingen van afspraken met de EU over de grenscontroles in Noord-Ierland? „Als we zijn vertrokken, zijn we vertrokken. Ik begrijp echt niet waarom daar nog Europese regels moeten gelden, waarom er een grens moet liggen tussen Noord-Ierland en de rest van het VK.”

Lees ook Johnsons Conservatieven afgestraft in lokale verkiezingen

Over Boris Johnson persoonlijk laat Gibbs zich niet echt uit, maar andere inwoners zijn mild over hem. De vriendelijke Susan Clode bijvoorbeeld. Ze heeft al per post gestemd; op de Conservatieve Partij. Ze komt even neuzen in het winkelcentrum. Johnson weet dat hij fout zat rond Partygate, zegt ze, het schandaal waarbij de premier en zijn medewerkers tijdens de lockdowns de regels overtraden. „Natuurlijk weet hij dat en hij heeft ervoor op de blaren gezeten. Ik denk dat hij een tweede kans moet krijgen. Hij heeft ons erg geholpen met de Brexit.” Zo’n 58 procent stemde hier bij het referendum voor het verlaten van de EU.

Alleen nu die Brexit grotendeels is geregeld, blijkt verder binnenlands beleid onder Johnson grillig en vaag. De beloften die de premier doet – meer huizen bouwen, wegwerken van wachttijden in de zorg, armere delen van het land erbij trekken – gaan lastig samen met die andere conservatieve kernovertuiging: een kleine overheid. In oktober kondigde Johnson nog aan dat het VK hard op weg was naar een low taxes, high wage economy. Maar de belastingdruk is sinds de jaren vijftig niet zo hoog geweest en Johnson riep werknemers onlangs op om geen al te grote loonsverhogingen te vragen, om een loon-prijsspiraal te voorkomen.

Steun neemt verder af

Als de Conservatieve Partij inderdaad beide zetels verliest, is dat geen voorspelling voor landelijke verkiezingen. Die staan voor 2024 op de agenda en de Conservatieven verloren vaker in zulke tussentijdse, kleine verkiezingen, om daarna de algemene verkiezingen toch te winnen. Maar lukt dat een volgende keer weer, met een toegetakelde leider als Johnson? Britse media stellen de vraag of kiezers het na twaalf jaar Tories – en in 2024 regeren ze veertien jaar – genoeg geweest vinden en Labour aan de macht gaan helpen.

Er zijn ook commentatoren die erop wijzen dat de 148 ontevreden Lagerhuisleden die onlangs het vertrouwen in Johnson opzegden, beter op deze verkiezingen hadden kunnen wachten alvorens te stemmen over zijn positie. Bij verlies van beide zetels had een meerderheid van de fractie mogelijk Johnson wél aan de kant gezet. Zoals analist Joe Armitage schreef voor denktank ‘UK in a Changing Europe’: „Boris Johnson heeft altijd een transactionele relatie met zijn partij gehad.” Hij regelde de stemmen, zij kregen de macht.

In Honiton gaat vrijwilliger Gabrielle Pearson van de LibDems ervan uit dat de premier voorlopig aanblijft, want zo’n vertrouwensstemming kan maar eens per jaar. „Hoe langer hij aanblijft, hoe meer het gewone publiek gedesillusioneerd zal raken en ziet dat hij niet levert. De steun voor de Tories zal steeds verder afnemen.”