VK wil deportatievluchten doorzetten na Europees vonnis, kan dat?

Een half uur voor het gecharterde vliegtuig naar Rwanda zou vertrekken werd de hele vlucht afgeblazen. De Boeing 767 bleef aan de grond staan op de militaire luchthaven van Amesbury, zo’n 130 kilometer ten zuidwesten van Londen.

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in Straatsburg bepaalde dinsdagavond op het laatste moment dat een Iraakse asielzoeker in het Verenigd Koninkrijk mag afwachten of de uitzettingen naar Rwanda juridisch in orde zijn. Als gevolg van die uitspraak mochten ook de enkele andere asielzoekers van boord, van wie de regering vast van plan was geweest om hen uit te zetten.

Op het eerste gezicht is dit een flinke tegenvaller voor een overheid die werk wil maken van streng migratiebeleid na de Brexit. Aan de andere kant biedt de uitspraak de regering ook kans zich af te zetten tegen Europese instituties. Al staat het Hof in Straatsburg los van de EU, het waren Europese rechters die binnenlandse uitspraken teniet deden en zich ongewenst mengden in een Britse aangelegenheid.

Aanvankelijk had het ministerie van Binnenlandse Zaken een lijst van zo’n 130 asielzoekers die dinsdag naar Rwanda hadden moeten vertrekken, om hen dáár in plaats van in het VK een asielaanvraag te laten doen. Een omstreden afspraak waar Rwanda in ruil voor de opvang 120 miljoen pond (bijna 140 miljoen euro) voor krijgt. Door tal van rechtszaken hadden de meeste van de asielzoekers – onder meer afkomstig uit Irak, Afghanistan en Vietnam – op individueel niveau hun uitzetting voorlopig weten te voorkomen.

Vijf vragen over een controversieel plan waarmee de Britten vorm proberen te geven aan een eigen migratiebeleid.

1 Wat wil de regering-Johnson bereiken met deze uitzettingen?

Ze moeten afschrikwekkend werken voor migranten die in kleine bootjes het Kanaal oversteken om in het VK asiel aan te vragen. De regering van premier Boris Johnson wil het systeem van mensensmokkelaars ondermijnen door degenen die smokkelaars grof geld betalen voor de oversteek uitzetting naar een Afrikaans land in het vooruitzicht te stellen. Idee is dat ze de oversteek dan niet willen maken.

Lees ook VK wil ‘gelukszoekers’ uitzetten naar Rwanda

2 Steunen Britten die aanpak?

Ja en nee. Veelzeggend was dat oppositieleider Keir Starmer (Labour) woensdag niet over de mislukte vlucht begon in zijn wekelijkse confrontatie met premier Johnson in het Lagerhuis. Het is een onderwerp waar ook zijn achterban verschillend over denkt. Een aanzienlijke groep van de Britten, volgens peilingen ongeveer 40 procent, vindt de uitzettingen niks – zeker ook omdat Rwanda het zelf niet zo nauw neemt met mensenrechten en de vrijheid van meningsuiting. Activisten blokkeerden dinsdag de weg waarover de asielzoekers naar de luchthaven werden gebracht.

Maar een groot ander deel van de Britten, zo’n 44 procent, steunt de regering. Zij denken dat er ‘iets’ moet gebeuren om de migranten te weerhouden van de gevaarlijke oversteek en krijgen van andere politieke partijen geen alternatief aangeboden. Ze zien het als onderdeel van taking back control, net zoals het VK de Europese Unie heeft verlaten.

Demonstranten blokkeren dinsdag een weg nabij een deportatiecentrum bij de Britse luchthaven Heathrow, uit protest tegen het plan van de Britse regering om asielzoekers per vliegtuig naar Rwanda te brengen.

3 Waarom hielden de rechters in Straatsburg de uitzettingen tegen?

Het Hof in Straatsburg deed uitspraak in de zaak van één Irakees van 54 jaar, die tot gevolg had dat ook de overgebleven anderen niet hoefden te vertrekken. Het Hof benoemde twijfels over „de toegang tot een eerlijk en efficiënte asielprocedure” in Rwanda en stelde vast dat er „geen wettelijk mechanisme” bestaat om de asielzoeker terug naar het VK te laten komen, mochten de rechters in het VK uiteindelijk oordelen dat de uitzetting illegaal is.

Het Hof toetst aan het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, waarin onder meer het recht op een gezinsleven, het recht op een eerlijk proces en de vrijheid van meningsuiting en een verbod op marteling liggen vastgelegd. In het VK zelf hadden de hoogste rechters in aanloop naar de vlucht juist geoordeeld dat de migranten voorlopig uitgezet mochten worden.

In specifieke gevallen speelden andere zaken mee waardoor rechters besloten dat uitzetting niet kon. Bijvoorbeeld als iemand familie in het VK heeft, of homoseksueel is en dus in Rwanda niet veilig zou zijn, of als iemand slachtoffer is geweest van mensenhandel en daar in het VK nog onvoldoende onderzoek naar is gedaan. Het leidde tot grote irritatie tussen premier Johnson en de rechterlijke macht, omdat Johnson advocaten die de migranten vertegenwoordigen ervan beschuldigde „het werk van smokkelbendes te faciliteren”.

4 En nu?

Verantwoordelijk minister van Binnenlandse Zaken Priti Patel zei woensdag dat „ze al begonnen zijn met de voorbereidingen van de volgende vlucht”. Volgens Patel zou zo’n nieuwe vlucht binnen enkele weken gepland kunnen worden. Mogelijk zou het ministerie niet eens wachten tot de juridische kant van de zaak is afgewikkeld. Voor komende maand staan bij Britse rechtbanken hoorzittingen gepland om te bepalen of de uitzettingen op zich legaal zijn en of Rwanda een zogeheten ‘veilig derde land’ is om mensen naar toe te sturen.

5 Willen de Conservatieven nu ook af van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens?

Dat is een serieuze optie. Woensdag riepen enkele gefrustreerde Lagerhuisleden van de Conservatieve Partij de regering op om zich terug te trekken uit het Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Johnson liet die mogelijkheid in een reactie nadrukkelijk open. Terwijl nota bene zijn held en oud-premier Winston Churchill een van de grondleggers was van het EVRM. Churchill richtte na de Tweede Wereldoorlog de Raad van Europa op, waarvan de lidstaten het EVRM overeenkwamen. Het verdrag, mede geschreven door Britse advocaten, was bedoeld om burgers tegen hun overheden te beschermen.

Rond de Brexit speelde de vraag ook al of het VK het Europees Hof in Straatsburg zou blijven erkennen. Toen werd nog besloten van wel.

Maar de huidige Britse regering is geneigd liever afscheid te nemen van internationale instituties en afspraken. Minister van Justitie Dominic Raab heeft plannen in voorbereiding om de huidige mensenrechtenwetgeving van het VK aan te passen, waardoor rechters Europese uitspraken naast zich neer zouden kunnen leggen. En afgelopen maandag diende de regering een wetsvoorstel in dat eenzijdig de afspraken aanpast die met de EU gemaakt zijn over grenscontroles in Noord-Ierland.

Betogers demonstreren dinsdag bij de omheining van de militaire basis van het Britse Amesbury tegen een voorgenomen deportatievlucht waarmee uitgezette asielzoekers naar Rwanda zouden worden gebracht.