Kamer vindt dat kabinet Oekraïense EU-ambities veel te laat steunt

„Ik ben dus sowieso tegen een EU-lidmaatschap, nu of in de toekomst, van Oekraïne.” Aan het woord is premier Mark Rutte, tijdens een Kamerdebat in februari 2017. Kort daarvoor is Nederland na enkele aanpassingen akkoord gegaan met het samenwerkingsverdrag met Oekraïne, ondanks een voor het kabinet desastreus verlopen Oekraïne-referendum. Rutte legt uit dat de vrees dat het ‘associatieverdrag’ de opmaat is naar méér nergens op gestoeld is. En dat hij zich „persoonlijk sowieso altijd verzetten” zal, mocht het onverhoopt toch die kant op gaan.

Dit krijgt Rutte woensdag in de Tweede Kamer herhaaldelijk voor de voeten geworpen. Want hoe verhouden die oude uitspraken zich tot het vrijdag gevallen kabinetsbesluit dat Oekraïne wat Nederland betreft nu tóch in de EU-wachtkamer mag worden toegelaten? „U beloofde verzet, en komt nu met het tegenovergestelde”, zegt Kamerlid Vicky Maeijer (PVV). Rutte zegt dat het „zou kunnen” dat hij dit destijds zo heeft gezegd. „Als ik zo geciteerd word, neem ik dat aan. Ik wijs er wel op dat de geopolitieke verhoudingen wel echt anders zijn sinds de Russische inval in Oekraïne.”

EU-top

Donderdag praten EU-regeringsleiders in Brussel op een top over de Oekraïense EU-status. Woensdag moest Rutte in de Kamer uitleggen hoe het Nederlandse standpunt hierover tot stand kwam. Wekenlang stond Nederland op de rem. Sinds het Oekraïne-referendum ligt elke discussie over EU-uitbreiding gevoelig. Nederland vindt ook dat Oekraïne niet mag worden voorgetrokken ten opzichte van andere kandidaatleden, zoals Albanië en Noord-Macedonië. Rutte zelf zei herhaaldelijk wel te voelen voor een Frans idee om parallel aan de EU een nieuwe ‘Europese Politieke Gemeenschap’ op te richten, waarbij landen niet écht lid worden, maar er wel meer bij horen.

Lees ook Waarom Nederland aarzelt over EU-lidmaatschap voor Oekraïne

Den Haag ging vrijdag overstag nadat Duitsland, Frankrijk en Italië de Oekraïense ambities opeens openlijk omarmden. Vrijdag kwam ook de Europese Commissie met een positief advies. Het roept de vraag op of het kabinet niet te lang heeft vastgehouden aan een vrij kansloos standpunt. En of dat Nederland niet te veel politiek en diplomatiek kapitaal heeft gekost op het Europese toneel.

In het debat bestrijdt Rutte dat hij is bezweken voor de druk van grote EU-landen. „Wat die grote landen doen, kan best richtinggevend zijn voor kleine landen. En niemand wil aan positieve of negatieve kant alleen komen te staan.” Maar wat Rutte betreft was het advies van de Europese Commissie uiteindelijk „leidend” – en dat kwam vrijdag pas.

Verbazing

Een meerderheid van de Kamer staat achter het besluit de Oekraïense ambities te steunen. „Het ging misschien niet zonder slag of stoot, de uitkomst mag er zijn”, zegt Sjoerd Sjoerdsma (D66). Ook Kamerlid Kati Piri (PvdA) is blij, maar ze kan haar verbazing niet onderdrukken. De Commissie geeft vaak genoeg adviezen waar het kabinet zich helemaal níets van aantrekt. Zo ligt er een positief advies om Bulgarije en Roemenië toe te laten tot de Schengenzone voor vrij verkeer. De Commissie vindt ook dat Kosovo klaar is voor visumliberalisatie. Piri: „Ik kan zo nog tig voorbeelden opnoemen waarbij het Commissieoordeel niet leidend was.”

Volgens Rutte heeft Nederland geen draai gemaakt, maar was het wel bezorgd dat de Commissie vanwege de oorlog kritiekloos de Oekraïense kandidatuur zou omarmen. „We hebben de Commissie gevraagd om brutally honest te zijn”, zegt hij tegen de Kamer. Dat is volgens hem gelukt. Oekraïne en Moldavië mogen volgens het advies kandidaat-lid worden, maar voordat de onderhandelingen over lidmaatschap echt kunnen beginnen moeten ze nog wel stappen zetten, bijvoorbeeld op het gebied van de rechtsstaat of corruptiebestrijding. Georgië moet zulke stappen zetten vóór het in de EU-wachtkamer wordt toegelaten.

Tom van der Lee (GroenLinks) vindt dat Rutte zichzelf iets te veel op de borst trommelt. Volgens het Kamerlid heeft Oekraïne zélf steeds gezegd dat het net zo streng wil worden behandeld als andere kandidaatlanden. En hij vindt dat Rutte beter moet uitleggen waarom Nederland zo lang vasthield aan een koers die dreigde uit te monden in diplomatiek isolement. „Wees zélf brutally honest.”