Waarom Nederland aarzelt over EU-lidmaatschap voor Oekraïne

Accepteert Nederland Oekraïne als EU-kandidaat? „We zijn niet tegen. Maar het is ook niet zo dat we automatisch voor zijn”, zei premier Mark Rutte (VVD) vrijdag. Buitenlandminister Wopke Hoekstra (CDA) zei het de volgende dag in NRC zo: „Het weigeren van een vriend in nood is per definitie ingewikkeld.” Het was hun manier om te zeggen: dit is een hersenbreker.

Tot nu toe was er lof voor de voortvarendheid waarmee Nederland zich schaarde achter wapenleveranties en sancties. Maar in de discussie over het EU-lidmaatschap loopt Nederland het risico dat krediet weer te verliezen. Buitenlandse media wijzen steeds naar Nederland als een van de grootste dwarsliggers. De Nederlandse diplomatie gaat een zware week tegemoet. Eind volgende week is er een EU-top over dit onderwerp. Dat betekent dat Nederland nog een week heeft om een standpunt te bepalen dat binnen de landsgrenzen politiek goed te verkopen is én tegelijkertijd internationaal niet te veel wrevel wekt.

Lees ook

‘Als Europa Oekraïne laat vallen, ligt een grote oorlog in het verschiet’

Geen enkel EU-land, ook Nederland niet, wil de geschiedenis in gaan als het land dat Oekraïne, op een gevoelig moment in de oorlog, de hoop op een Europese toekomst ontzegde. Oekraïne NAVO-lid maken is uitgesloten, maar Oekraïne geen enkel uitzicht bieden op EU-lidmaatschap óók: niemand wil Poetin dit cadeau doen. De vraag is dus: wát voor uitzicht bied je? Wordt het best concreet of wordt het „uitzicht op de mogelijkheid van een perspectief”, in de woorden van een hoge diplomaat.

‘Typisch Nederlands’

Dat Nederland nu de boeman dreigt te worden is „typisch Nederlands” , zegt Rem Korteweg van denktank Clingendael. Gebrek aan tact bracht Nederland al vaker in de problemen. Aan het begin van de coronacrisis viel Hoekstra als minister van Financiën in negatieve zin op, door te stellen dat Europese solidariteit ook tijdens een onverwachte en dodelijke pandemie geen vanzelfsprekendheid is.

Volgens Korteweg laat Emmanuel Macron zien hoe het wel moet. De Franse president opperde onlangs dat Oekraïne en andere nieuwkomers lid zouden kunnen worden van een ‘Europese politieke gemeenschap’, een soort nog op te richten parallelle EU. Korteweg: „Macron heeft dus óók duidelijk bezwaren, maar zet daar meteen een constructief perspectief tegenover. Nederland doet dat niet, en daarom zitten wij in het verdomhoekje, en Macron niet.”

De realiteit is: we móéten iets met Oekraïne. Door de strijd die het nu voert, heeft het een enorme morele hypotheek op de EU gelegd

Vooralsnog zegt Nederland vooral dat Oekraïne voortrekken onverstandig is. Want wat zeg je tegen landen die nu al in de wachtkamer zitten, zoals Noord-Macedonië en Albanië? Daar hebben ze pijnlijke hervormingen moeten doorvoeren. „Formeel heeft Nederland gelijk”, zegt Korteweg. „De realiteit is: we móéten iets met Oekraïne. Door de strijd die het nu voert, heeft het een enorme morele hypotheek op de EU gelegd.”

In Brussel mag Nederland zich dan inhoudelijk opstellen. In Den Haag zelf speelt nog iets mee: de angst voor politiek gedonder. Sinds de referenda over de Europese Grondwet (2005) en over het Associatieverdrag met Oekraïne (2016) zit die angst diep, tot ver in de top van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Hoewel het houden van een referendum moeilijker is geworden, kijkt Rutte „steeds over zijn rechterschouder”, klinkt het. De angst dat rechtsere partijen dan de VVD eventuele Nederlandse concessies in Brussel electoraal weten uit te buiten, is groot.

Nederland is nooit enthousiast geweest over uitbreidingen. In de aanloop naar de big bang in 2004, toen de EU er in één keer tien leden bij kreeg, werd er volop gemord. Over arbeidsmigranten. Verwatering van het eigen stemgewicht. De Poolse claim op landbouwgelden. En o ja, de voedselveiligheid, die liet ook nog te wensen over, vond toenmalig VVD-leider Gerrit Zalm.

Lees ook

Waarom zo terughoudend, Hoekstra? Oekraïne wil bij ons horen

Sinds enkele jaren luidt het adagium: strikt maar fair. Aspirant-leden worden meer dan ooit binnenstebuiten gekeerd, maar als ze aantoonbaar leveren, kunnen ze rekenen op Nederlandse steun. De lat ligt hoger en dat moet ook, vindt Nederland. De angst dat landen, als ze eenmaal binnen zijn, zich niet meer aan de spelregels houden is alleen maar groter geworden: in de afgelopen jaren lapten Polen en Hongarije de eigen, en dus de Europese rechtsstaat aan hun laars, met aanvallen op rechters, ambtenaren, journalisten en politieke tegenstanders.

Ook in Oekraïne waren voor de oorlog problemen met de rechtsstaat en corruptie. En die zouden er nu niet meer zijn? Ja, zeggen ze in Den Haag: Europa moet geopolitieker worden, vieze handen en grote gebaren durven maken, maar het moet geen overhaaste beslissingen nemen die de EU, die júíst op regels en procedures is gebouwd, verzwakken.