Mannenbroeders hopen op gerechtigheid na MKZ

Al een half uur voordat de documentaire begint, zijn alle stoelen bezet. Iedereen die later aankomt bij het ‘dorpshuus’ van Kootwijkerbroek, moet staan. Sommigen zijn zelfs achter de toog geklommen om nog wat te kunnen zien. Tien jaar na de MKZ-crisis is Kootwijkerbroek nog steeds ‘het dorp waar MKZ is geweest’. De documentaire Mannenbroeders van Kootjebroek, dat over het niet-verwerkte trauma van de MKZ-crisis gaat, kon maandagavond dus op grote belangstelling rekenen.

Bij de ontvangst staat gratis koffie en cake. Een vrouw – ze wil liever niet met haar naam in de krant – schenkt nerveus koffie uit de thermoskan. Ze heeft getwijfeld of ze wel moest komen, vertelt ze. „Weer die beelden van dode koeien in de grijpers. Weer al die ellende oprakelen. Wat heeft het voor zin?” Toch won haar nieuwsgierigheid het van haar schroom. „Ik ben toch wel benieuwd hoe het is gedaan. Of het een beetje juist is weergegeven.”

Regisseur Geertjan Lassche werkte ruim twee jaar aan de documentaire. Het kostte hem veel moeite om alle betrokkenen voor de camera te krijgen. Ze hadden geen zin om over het pijnlijke onderwerp te praten, en sommigen hadden principiële bezwaren tegen het medium televisie. Met veel geduld wist hij hun vertrouwen te winnen, vertelt hij. „Maar dat ging zeker niet vanzelf. Het is zonder meer de moeilijkste documentaire die ik ooit heb gemaakt.”

De filmvertoning is georganiseerd door de vereniging Plaatselijk Belang, die zich inzet voor welzijn van Kootwijkerbroek – of Kootjebroek, zoals de inwoners het dorp nabij Barneveld liefkozend noemen. De voorzitter heet iedereen welkom. Een bijzonder welkom gaat naar Henk Bleker, staatssecretaris van Landbouw en Economische Zaken.

Want erkenning, dat is waar veel Kootwijkerbroekers op uit zijn. Het liefst in de vorm van een onafhankelijk onderzoek, zo niet parlementaire enquête, naar de vraag of er in 2001 voldoende grond was voor de beslissing het vee in hun dorp te ruimen. De staatssecretaris zal na afloop van de film zijn steun betuigen, maar doet geen concrete toezeggingen. Later zal hij in een interview met radioprogramma Met het oog op morgen zeggen dat hij bereid is om mee te werken aan een onderzoek, mits de boeren de uitkomst accepteren.

De film begint. Weer die beelden van dode koeien in de grijpers, inderdaad. Maar ook prachtige shots van het platteland, sereen en statig in zacht, gedempt licht. En boeren, die niet makkelijk hun emoties uiten, maar toch willen vertellen hoe zeer de MKZ-crisis erin heeft gehakt.

Zo vertelt Henk van den Brink, een van de betrokken boeren, dat hij, toen hij hoorde van de ruimingen, zo ver mogelijk het land is in gerend. „Ik dacht: dit komt gewoon niet goed.”

Van begin af aan geloofden de Kootwijkerbroekers niet dat de ziekte in hun dorp was uitgebroken. De ziekte verspreidde zich niet, terwijl MKZ zeer besmettelijk is. De ruimingen, concludeerden de dorpelingen, waren onterecht. Het dorp komt in opstand: wegen worden geblokkeerd, de ruimers worden tegengewerkt. Er breken rellen uit waaraan zelfs de ME te pas moet komen.

De archiefbeelden van de rellen zorgen voor onrust en gelach. De Kootwijkerbroekers zien beelden van zichzelf, hun zoons of buurjongens van tien jaar geleden. „Ik zag een latje liggen. Dat kon nog wel eens van pas komen”, grijnst er een, met een enorme knuppel in zijn hand. De zaal komt niet meer bij van het lachen. Maar als een politiemedewerker vertelt dat sommigen van zijn collega’s door de hevige rellen voor het leven zijn getekend, wordt het stil.

Na afloop verzamelt zich een groep mannen om Bleker. Ze eisen toezeggingen. Verderop wachten hun vrouwen. De film geeft een mooi en correct beeld van alle ontwikkelingen na de MKZ-crisis, vindt Nettie, een van de getroffen boerinnen. Alleen de beklemmende ervaring van de ruimingen zelf herkende ze niet. „Misschien is dat ook niet uit te leggen aan buitenstaanders. Dagen zaten we opgesloten, we waren doodsbang. Mijn zoon, toen tien jaar oud, was onder de tafel gekropen. Hij durfde er niet onderuit te komen.”

Ook Van den Brink is tevreden over de film. „Het is een respectvolle film, die authentiek laat zien hoe wij de MKZ-crisis hebben ervaren. Nu hoop ik dat er daadwerkelijk iets gaat gebeuren, dat er gerechtigheid komt.” Gaat Van den Brink de documentaire bekijken, op het moment dat honderdduizenden Nederlanders hem op televisie kunnen zien? „Welnee”, grijnst hij. „Om elf uur lig ik al lang op bed.”