Eindexamen Grieks is dit jaar met Plato en Arjen van Veelen is jaloers op de leerlingen

Eindexamenauteur voor Grieks is dit jaar de filosoof Plato (427-347 v.Chr.). De leerlingen krijgen beroemde passages voorgeschoteld. Eerst Plato’s beschrijving van de schaduwgrot waarin de mens slechts afspiegelingen van de waarheid ziet (uit ‘de Republiek’) en dan de mythe over het ontstaan van de mensenliefde (uit ‘het Symposium’). Essayist en schrijver Arjen van Veelen reageert blij verrast. „Ik ben jaloers op deze leerlingen, die twee van de mooiste literaire teksten uit de filosofie in het origineel mogen lezen. Plato schrijft zo visueel, zo filmisch. Hoe in dat fragment over de liefde wordt beschreven dat de mens vroeger uit twéé mensen bestond, in bolvorm, en dat Zeus die in twee heeft gehakt. Daarom hunkeren we nu naar onze wederhelft. Wat een verbeeldingskracht. En hoe de mens in die grot wordt losgemaakt uit zijn boeien, eenmaal buiten doet dan het zonlicht van de waarheid hem pijn aan de ogen, waarna hij wil wegvluchten, terug naar de onwaarheid… Een heel actueel beeld!”

Van Veelen is óók jaloers op Plato zelf. „Dat hij na 2.400 jaar op een warme dinsdagochtend in mei door duizenden leerlingen intens wordt bestudeerd – en vervloekt ongetwijfeld. Dat is niet alleen omdat hij tot de traditie behoort. Er zit iets echts in die teksten, ze behoren tot het gesprek van de mensheid. Je wordt weggehaald uit de tyrannie van het heden. Die magie, een teletijdmachine bijna.”

Gemakkelijk vond Van Veelen het examen niet. „Na twintig jaar ligt mijn Grieks onder een dikke laag stof. Zeg maar gerust: een dikke laag beton. Er waren veel technische vragen, bijvoorbeeld dat je de aspectswaarde van ‘heooroon’ moet verklaren, oef!” Maar bij de vertaalopdracht, van weer een andere Platotekst, ervoer Van Veelen even de diepe schoonheid van het Grieks. „‘Epistantes’. Dat betekent: ‘nadat we waren blijven staan’, in één woord!”

Vreemd vond hij de vraag over de cartoon. „Op een oude illustratie van de grot is op de plek van de zon het bolletje van Wikipedia geplakt, grappig, maar dat is bepaald niet onbestendige kennis van de waarheid. Eerder een symbool van de onzekerheid van kennis! Ik vind het veel interessanter dat op die illustratie een ladder staat. Dat is makkelijk! Bij Plato staat daar geen ladder, hij beschrijft een steile en kartelige weg omhoog.”

Ooit bepleitte Van Veelen dat je beter Chinees kon leren dan Grieks. Vindt hij dat nog steeds? „Ja, eigenlijk wel. Als je dan toch energie in een taal gaat steken, kun je er beter een leren die je ook kunt spréken. Maar Grieks is deel van onze cultuur, en dat is ook wat waard.”

Van Veelen ziet Grieks op de gekste plekken. „Ik fietste laatst langs een beautysalon. Op de etalage stond een citaat van Plato. ‘Schoonheid is niet iets wat je bezit, het gaat om het verlangen ernaar’. Zonder bron helaas. En daarna zag ik een kogelgat in die zelfde ruit, afgedekt met karton. Eeuwige of tijdelijke schoonheid, en dan dat geweld. Dat vond ik wel mooi.”