Deze nachtelijke treinrit beviel niet

Wat kun je verwachten van een nachttrein naar Wenen? De naam ‘Nightjet’ belooft veel goeds. Ik had zoiets maar één keer eerder gedaan: in een tijd waarin de Europese vliegreizen veel duurder waren dan een treinreis. Dat was in 1995 een reis naar Kopenhagen. Nu bijna dertig jaar later, de omgekeerde situatie. De vliegprijs is niet hoog, maar het treinkaartje wel. Voor deze reis van 14 uur wilde ik per se een nachttrein in de hoop uitgerust in Wenen aan te komen. Helaas waren de slaapplekken voor één persoon uitverkocht, maar er waren nog wel plekken voor vier personen in een cabine.

Gelukkig kwam ik (Paul) als tweede aan in de cabine, en was er al een man uit Wenen, Alexander, die enige ervaring had met de nachttrein. Want in je eentje de bank uitklappen tot bed was niet eens zo makkelijk. Even later, in Utrecht, kwamen er twee mensen bij: Haomiao Du, een vrouw opgegroeid in China, en Edward Brans, een man opgegroeid in Rotterdam. We spraken elkaar kort. Alexander reisde met de Nightjet omdat hij net met pensioen was en alle tijd van de wereld had. De overige drie reisden vooral vanwege de opwarming van het klimaat met de trein. Twee van hen werken bij de universiteit van Utrecht en onderzoeken de juridische kant van klimaatverandering, terwijl ik aan de VU onderzoek verricht naar de psychologie rondom gedrag en klimaat.

Haomiao Du lag schuin boven mij. Dat voelde wat ongemakkelijk omdat je op deze bedden al snel haar kant op keek. En soms keek ze terug. Opeens vroeg ze: „Ben jij Paul van Lange?” Ze reageerde op mijn verbazing: „Ik herken je van foto’s op het internet toen ik googelde naar ‘Vrije Universiteit’, ‘klimaat’ en ‘psychologie’.” Een mogelijk voordeel ten opzichte van de begintijd van interrail: internet in de trein die in dit geval ook nog leidt tot verbinding. Na nog wat lezen en korte gesprekjes viel de hele groep in slaap. Het was een uur of elf.

Verlanglijstje

De volgende ochtend bleek dat we alle vier vrij goed hadden geslapen. Wel een keer wakker geworden, maar we waren meer uitgeslapen dan verwacht. De toiletten waren wél een uitdaging, ook al waren er vier in de buurt. Eén dreigde te overstromen, bij een tweede kon de deur niet open.

Terug in onze cabine gingen we evalueren. Hoe goed was de reis nu bevallen? Het eerste dat opviel was dat deze Nightjet, ondanks de snelle naam, opvallende gelijkenis vertoonde met de interrailtreinen van lang geleden. Beperkte ruimte, je kon de koffers amper kwijt, en de ligplekken waren hard en smal. Ik wist weer dat ik heupen had. Maar het ontbijt vergoedde veel. Niet dat het kan concurreren met een ontbijt in een vliegtuig, maar het waren twee broodjes, jam, en de keuze uit koffie en verschillende soorten thee.

En wat hadden we het meest gemist? Een plek om even wat te drinken voordat je gaat slapen. Wat is er nu beter dan even te staan, eventueel een praatje met je maatje of een vreemde, en dan te gaan slapen? Want we zouden bijna 14 uur liggen en zitten met vier mensen in een ruimte minder dan vier vierkante meter. Ook al was de ventilatie verder prima.

De opofferingen zijn groot, de prijs is hoog

Na gesprekken over wetenschap, verschillen tussen landen, en zelfs Taylor Swift, kwamen we op de vraag die ons als groentjes, we reisden allemaal voor het eerst met de Nightjet, het meest bezig hield: ga je een volgend keer naar Wenen weer met trein of pak je dan het vliegtuig? Alexander wist zeker dat dit de eerste én laatste keer met de Nightjet was. Haomiao twijfelde heel sterk. Edward en Paul zouden het wel doen, maar begrepen Alexander maar al te goed. De opofferingen zijn groot. De prijs is best hoog. Ik had 320 euro betaald.

Wat zou het mooi zijn, bedachten we, als via verhoogde vliegtaks de prijzen van treinen verlaagd kunnen worden. Uitnodigende horeca stond het hoogst op ons lijstje, maar ook meer ruimte en slaapcomfort.

Concrete doelen

Treinen in plaats van vliegen is concreet en juist het abstracte karakter van klimaatopwarming is problematisch voor burger en overheid. Je weet wat je kunt doen, CO₂-cijfers kunnen het nog preciezer maken. Maar het allerbelangrijkst is dat je afspraken kunt maken – en nakomen. Bijvoorbeeld, de overheid zou de internationale treinprijzen met 30 procent moeten verlagen (via verhoogde vliegtaks).

De spoorwegen zouden de beschikbaarheid en ruimte van slaapplaatsen en comfort met 30 procent moeten verhogen. Dat moet er toe leiden dat de burgers 30 procent meer met de trein gaan reizen op afstanden vergelijkbaar met Amsterdam-Wenen.

En dit alles voor 2030. Om zo beter in staat te zijn de doelen van het Klimaatakkoord van Parijs te halen in 2050. Het zijn concrete doelen, concrete afspraken, een concrete stip op de nabije horizon. Het is een soort contract tussen overheid, bedrijfsleven, en burgers, waar men elkaar op mag afrekenen.

In Den Haag of Brussel blijven oplossingen zéér abstract. In de trein, tijdens de gesprekken tussen reizigers, kan het gebeuren dat sommige doelen al wat concreter worden. Alle vier hebben we het ervaren. Als eerste concrete stap kunnen de Oostenrijkse spoorwegen beginnen met een bar te installeren in de Nightjet.

Lees ook

NRC-redacteur Arjen Fortuin boekte de trein voor een paar dagen Madrid