In Cherson komt het gevaar van raketten, granaten, bommen en drones. Elke seconde kan de laatste zijn

„We hebben drie bevelen”, legt vicecommandant Bush luid en duidelijk uit. „Liggen, rennen, stilstaan. Luister naar de commandant. Hij is ervaren. Het komt goed. We hebben dit vaker gedaan.” Het is een contrast met vijf minuten eerder. Toen werd er gelachen om zwarte soldatenhumor. Nu staan de Oekraïense soldatengezichten zwijgzaam strak, op een kilometer van het front in de zuidelijke provincie Cherson.

Dan gaan de scherfvesten aan en de helmen op. Hobbelend gaat het vervolgens in een groene terreinwagen over een onverharde weg, waar Oekraïense militaire voertuigen diepe sporen hebben achtergelaten. De auto stopt in een dorp. De deuren gaan open. Tegelijkertijd luidt het bevel: „Ren naar de linkerkant van de straat.”

De blik richt zich op de persoon die voor je rent. Vanaf de linkerkant gaat het schuin over een grasveld, de deur van een ondergrondse schuilplaats zwenkt open, een trap naar beneden naar het schemerdonker, waar alleen een peertje brandt. Het is er benauwd. In een hoek zit een militair met telefoons voor zich om informatie door te geven aan de artilleriebemanning op een andere locatie. Er wordt gelachen van opluchting als iedereen veilig binnen is. De helmen gaan af. Er wordt koffie geschonken.

Rennen – van terreinwagen naar een schuilplaats, van een schuilplaats naar het artilleriegeschut en weer terug – is een essentieel onderdeel voor militairen om niet gesignaleerd te worden door Russische drones. Wie niet snel genoeg wegrent, verraadt de locatie waar hij vandaan komt, zoals een schuilplaats. Wie met minimaal drie mensen op dezelfde plek staat, valt op en is een mogelijk doelwit voor een drone-aanval. Grote aantallen kunnen wijzen op de aanwezigheid van een commandant, een gewild slachtoffer.

Soldaten in een artillerie-schuilplaats, regio Cherson

Vrijheidsplein

De Russische drones komen van de andere kant van de rivier de Dnipro, de linkeroever. Daar hebben de Russische strijdkrachten zich moeten terugtrekken na de Oekraïense bevrijding van de rechteroever in november 2022. Sindsdien is het slagveld hier opgejaagd, dreigend en dodelijk in de stad Cherson en aan het front zelf.

Met de bevrijding kwam de euforie. Bevrijd Cherson vierde feest op het centrale Vrijheidsplein met Oekraïense vlaggen, getoeter, gezang en omhelzingen na zes maanden van Russische bezetting en terreur. De inwoners dachten dat de linkeroever zou volgen en de oorlog spoedig zou eindigen.

Dat gevoel duurde zo’n twee weken. De Oekraïense krijgsmacht stootte niet door naar de overkant van de Dnipro. Vanaf de linkeroever bleef Cherson, waar de rivier langs stroomt, binnen Russisch artilleriebereik. Dat is nog altijd zo. Twee weken na de bevrijding vielen in de stad tien doden door Russische beschietingen. Daarna kwamen eind december 2022 bij verschillende aanvallen inwoners om.

Lees ook dit verhaal over de gevolgen van de ramp met de Kachovka-dam

Bewoners ontvluchtten de stad, met name uit het centrum en de rivierkant, de twee voornaamste doelwitten. Voor de oorlog telde Cherson 290.000 inwoners, momenteel 80.000. Op het Vrijheidsplein is ’s avonds een uur voordat de avondklok om 21.00 uur ingaat niemand. Taxibusjes rijden zonder passagiers van en naar de wijk aan de rivier. Alleen het noorden van Cherson, het veiligste deel, wordt bewoond.

Cherson stad, 11 april

Artilleriebeschietingen

’s Nachts in bed horen de bewoners de Oekraïense en Russische artilleriebeschietingen over en weer gaan. Doffe dreunen galmen door de stad. Op straat ontspint zich de volgende ochtend een korte monoloog. „Hoe was je nacht? Heb je nog wat gehoord? Ik hoorde Russische drones overvliegen. Onze luchtafweer probeerde ze neer te halen. Dat lukte niet. Ze vlogen door naar Mikolajiv.”

Mikolajiv, Cherson, Kyiv, Dnipro, Charkiv, Tsjernihiv – het slagveld loopt door de Oekraïense steden. De Russen blijven ze bombarderen. Elke stad komt aan de beurt. In Cherson komt het gevaar van raketten, granaten, bommen en drones. Elke seconde, iedere minuut kan de laatste zijn.

Op dat gevoel spelen vicecommandant Bush (39) en commandant Komisar (25) van een artillerie-eenheid in. „Ben je klaar voor je laatste reportage van je leven?”, vragen ze grappend aan de verslaggever, voordat ze de terreinwagen instappen en vanaf het basiskamp vertrekken richting het front.

Even later, wanneer de frontlinie dichterbij komt: „Als je benen eraf liggen – wil je dan dat we je meenemen of laten liggen?” Gevolgd door een stilte. „Oké, nemen we je benen mee.”

Ze lachen zelf het hardst om hun eigen grappen. De zwarte humor verdrijft de spanning en angst. Uit veiligheidsredenen geven de soldaten niet hun echte naam, maar hun bijnaam in het leger.

Hun brigade heeft haar positie ingenomen op de rechteroever. Vorig jaar slaagden Oekraïense militairen erin ruim dertig kilometer ten oosten van Cherson de oversteek te maken naar het dorp Krynky aan de andere kant van de Dnipro en een bruggenhoofd te vestigen.

Soldaten gaan bij de houwitser vandaan na een schot, in de regio Cherson, 12 april.

Inslagkraters

Het is een meedogenloze strijd. Op dronebeelden zijn inslagkraters, brandende ruïnes van wat ooit huizen waren en kale afgebrande bomen te zien. Oekraïne laat weinig los over de gevechten op de linkeroever. Bush en Komisar zeggen er niets over te kunnen vertellen. „Het is belangrijk om zulke punten over de frontlinie te hebben”, is het enige wat Bush erover kwijt wil. „We houden de Russen hier bezig, zodat ze hun troepen niet kunnen verplaatsen voor versterking in Oost-Oekraïne.”

Dat bezighouden doet zijn eenheid met drones en artilleriegeschut waarmee de Oekraïners de Russen aan de overkant bestoken en de eigen soldaten daar ondersteunen. Ze geven toe dat de Russen overwicht hebben. Verhoudingsgewijs hebben de Oekraïners één drone tegenover tien Russische drones, één tank tegenover honderd tanks, stellen ze vast.

Het verschil in slagkracht is merkbaar aan het front. Sinds het mislukte tegenoffensief van vorig jaar en het maandenlang uitblijven van Westerse militaire steun, wint Rusland stap voor stap terrein in Oost-Oekraïne. Naar verwachting voert Rusland de druk op, voordat Oekraïne de Amerikaanse wapens en munitie krijgt waaraan het Amerikaanse Congres deze week goedkeuring gaf.

Militaire voertuigen in regio Cherson

Lees ook Oekraïne verwelkomt nieuwe hulp VS, maar het kan nog weken duren voordat de situatie aan het front is gestabiliseerd

Trage hulp

In de schuilplaats is het geen tijd meer voor grappen. Er klinkt frustratie bij Komisar en Bush over de trage westerse hulp en het gebrek aan bescherming van de soevereiniteit van Oekraïne. Komisar – lichte stoppels op de kin – vocht in Marioepol, raakte in krijgsgevangenschap, kwam vrij en kreeg vervolgens mentale problemen. Fel zegt hij: „Ik ben in de beste jaren van mijn leven. Ik wil niet met een machinegeweer schieten. Ik wil een gezin stichten. Ik wil een boerderij. Ik wil lezen. Ik wil naar de sportschool. Ik wil een normale werkdag. Ik had me kunnen ontwikkelen. Ik had kunnen reizen, Parijs zien. Dat kan ik niet. Nu ontwikkel ik me tot iemand die mensen vermoordt, al beschouw ik de vijand niet als mensen.”

In de provincie Cherson stabiliseert het front zich langs de Dnipro. De rivier fungeert hier als een verdedigingslinie. Aan een zijrivier besturen militairen van ondersteuningsbrigade 808 een ponton met twee ronkende motorboten. Met de ponton brengen ze ambulances met gewonde soldaten naar de overkant. De gewonden komen van de linkeroever. Oorlog kan niet zonder logistiek, zoals het evacueren van gewonden. Niemand denkt er over naar het front te gaan als er geen evacuatie mogelijk is. De militairen noemen deze evacuatieroute de Weg van het leven.

Ook hier komt het gevaar uit de lucht. Iedere oversteek is riskant, zo open en zichtbaar over de rivier. In de schuilplaats staat op een plank een zwart zendertje dat radiosignalen opvangt die kunnen wijzen op een Russische drone.

Soldaat ‘Viktor’ tijdens oversteek van de rivier

Kleine motorboot

Kikkers kwaken. De rivier spiegelt in de zon. Kalmte overheerst nadat de oversteek is gemaakt. Die wordt onderbroken door een druk gebarende militair aan de overkant. Woedend steekt Andrij met behulp van een kleine motorboot de rivier over. Eenmaal aan de kant uit hij zijn boosheid. Te veel journalisten, te veel mensen valt op en verraadt de positie, valt hij uit tegen de commandant en de aanwezige persofficier.

„Begrijp je niet wat we hier aan het doen zijn?”, briest Andrij. „Deze oversteek redt levens. De Russen zullen dit afstraffen als ze via de media achter deze plek komen.”

De commandant en de persofficier praten op hem in. Enigszins gekalmeerd stapt Andrij daarna weer in de motorboot. De interviews verplaatsen zich naar de schuilplaats. Het zwarte zendertje wordt nauwlettend in de gaten gehouden.

De spanning valt van Andrij’s gezicht af te lezen. De vermoeidheid bij hem en de anderen ook, door de beschietingen, het rennen, de constante dreiging van drones die kunnen opdoemen aan de hemel. Je kunt geen moment verslappen.

„Iedereen is moe van de oorlog en van de moeilijke omstandigheden”, zegt Viktor (26), nadat Andrij is vertrokken. Acht jaar vecht hij tegen de Russen die in 2014 Oost-Oekraïne binnenvielen. Viktor weet niet beter dan dat zijn leven bestaat uit oorlog voeren. Berustend: „Ik ben er zo aan gewend dat ik niet eens weet of deze oorlog ooit stopt.”

Maar hij heeft ook dromen, zegt hij. Van een vredig, normaal en gezond leven met zijn gezin en van reizen naar andere landen. Dat betekent Rusland verslaan. „Om dit mogelijk te maken moeten we dit werk voltooien en de mensen veilig naar de overkant brengen. De weg naar onze dromen loopt hier.”

Lees ook dit artikel uit 2022 over de Russische bezetting van Cherson