Volledig ontoerekeningsvatbaar of toch niet? OM eist 22 jaar cel naast TBS in zaak ‘kruisboogschutter’

Kenzo K., ‘de kruisboogschutter’ die in Almelo in 2021 in een psychose uit het niets twee vrouwen doodstak, een derde vrouw verwondde en met zijn kruisboog op omstanders schoot, moet volgens het Openbaar Ministerie eerst een gevangenisstraf uitzitten voordat zijn TBS-behandeling begint.

K. (32) werd eind 2022 door de rechtbank Overijssel volledig ontoerekeningsvatbaar verklaard en kreeg TBS opgelegd zonder straf. Het OM ging in hoger beroep en herhaalde dinsdag bij het hof in Arnhem de eis die het ook al bij de rechtbank indiende: een gevangenisstraf van 22 jaar plus TBS met dwangverpleging. Bovendien wil het OM dat K. veroordeeld wordt voor dubbele moord en meerdere pogingen daartoe, en niet voor doodslag zoals de rechtbank oordeelde.

De gruwelijke daden van 17 september 2021 en de gevolgen daarvan staan tijdens de rechtszaak niet ter discussie. K. vocht zich uit het niets met een mes door de voordeur bij zijn bejaarde onderbuurvrouw (70) binnen, die haar nichtje (52) en een verpleegkundige op bezoek had. Alleen de verpleegkundige wist aan de geweldsexplosie van K. te ontkomen door via het balkon te vluchten, waarbij ze ernstig gewond raakte. Even later schoot K vanaf zijn eigen balkon met een kruisboog op onder meer een agent. De politie schoot K. daarop neer. K. kwam in een wekenlange coma terecht, waardoor hij zich volgens eigen zeggen niets herinnert. De nabestaanden en het OM geloven dat niet.

‘Ik gun hem hulp’

De kernvraag tijdens het hoger beroep is of K. strafrechtelijk verantwoordelijk kan worden gehouden voor zijn daden, of dat die volledig zijn toe te schrijven aan de psychose waarin hij die fatale dag en de periode daarvoor verkeerde. De getroffen verpleegkundige verwoordde tijdens de zitting, gebruikmakend van haar spreekrecht, dat juridische dilemma met de woorden: „Straf heeft hij verdiend. Maar hulp en behandeling heeft hij ook hard nodig en die gun ik hem ook.”

NRC reconstrueerde vorig jaar hoe de noodlottige dag zich in de periode daarvoor al met een hele reeks van gebeurtenissen had aangekondigd. Daarbij verzuimden instanties in te grijpen. De reeks begon met een ernstige zelfmoordpoging tijdens Nieuwjaarsnacht, waarbij K. in een door drugs veroorzaakte psychose zijn buik opensneed. K. kreeg nadat hij uit het ziekenhuis ontslagen was geen psychische behandeling, en kwam in een neerwaartse spiraal van drugsgebruik, complotgedachten en isolement. De politie zag bij een bezoek dat K. een huis vol messen, kruisbogen en ander alarmerend maar niet illegaal materiaal had, en deed daar niets mee.

K. gedroeg zich regelmatig verward en kondigde in tal van teksten aan mensen te willen doodmaken. Twee weken voor zijn geweldsexplosie werd K. in psychotische toestand gearresteerd voor de winkeldiefstal van kattensnoepjes, waarna hij geweld tegen de politie gebruikte. De politie bestempelde hem als „wapengevaarlijk”, „verzetpleger”, „vluchtgevaarlijk” en als iemand met „zelfmoordneigingen”. Nadat K. in een politiecel was beland, constateert de crisisdienst van de ggz dat K. „te onberekenbaar en te gewelddadig” was om op te nemen. K. werd door de politie op de trein naar huis gezet. Twee weken later maakte K. zijn slachtoffers.

Lees ook Rechters zetten onze deskundigheid weg als een mening’

Volledig ontoerekeningsvatbaar

Het Pieter Baan Centrum stelde na negen weken onderzoek vast dat Kenzo zo psychotisch was tijdens zijn daden, dat hij volledig ontoerekeningsvatbaar was. Die conclusie nam de rechtbank in december 2022 over. Volgens de rechtbank heeft de psychose van K. „een zodanig bepalende invloed gehad op zijn denken en handelen dat het voor verdachte niet (meer) mogelijk was om weloverwogen afwegingen te maken”.

Het OM vindt dat zowel de rechtbank als het Pieter Baan Centrum er naast zitten en acht K. wel deels toerekeningsvatbaar. Die conclusie trekt het OM niet op basis van onderzoek naar K. door psychiaters of psychologen, maar op basis van eigen inzicht. „Ook iemand in een psychose kan opzettelijk handelen”, aldus de advocaat-generaal van het OM. „Verdachte was in enige mate in staat een afweging te maken” en „kon zijn gedrag aanpassen aan de omstandigheden.” Hij had dus ook kunnen kiezen het niet te doen. Het eindoordeel is niet aan psychiaters, aldus het OM, maar is „een juridisch oordeel dat voorbehouden is aan de strafrechter.”

Daarmee speelt in de zaak Kenzo K. de bredere discussie over hoe zwaarwegend het advies van het Pieter Baan Centrum bij een veroordeling moet wegen als dat advies ‘volledig ontoerekeningsvatbaar’ luidt.

Die discussie laaide op onder meer in deze krant naar aanleiding van de zaak van ‘Thijs H.’ waar het OM vandaag tijdens haar eis bij herhaling naar verwees. Ook daarin doodde iemand in een psychose zonder aanleiding willekeurige slachtoffers. Ook in die zaak eiste het OM 22 jaar plus tbs. Het hof Den Bosch volgde die eis en de Hoge Raad bevestigde dat arrest.

Op dat arrest is onder psychiaters en psychologen veel kritiek gekomen, omdat de rechters de ‘keuzevrijheid’ van iemand in een psychose verkeerd zouden uitleggen. De schijnbaar rationele keuzes die iemand in een psychose maakt, moeten bezien worden binnen die waanwereld en zijn daarom geen keuzes die iemand strafrechtelijk aangerekend kunnen worden. Dat legde een psychiater van het Pieter Baan Centrum vorige week uit tijdens de eerste zittingsdag in zaak van K..

Het OM gaat nu met de strafeis tegen K. opnieuw aan het deskundigenoordeel voorbij.

Donderdag gaat de zitting verder met het pleidooi van de advocaat. K. zelf was vandaag nauwelijks in staat iets te zeggen en kondigde aan dat hij donderdag ook op de nabestaanden zal reageren.