Mexico-Stad zet zich schrap voor ‘el dia cero’: de dag dat het water op is

Elke ochtend draait Hilaria Damián López de kraan van haar keukentje open. Aan het geluid van de kraan hoort ze gelijk wat haar te wachten staat. „Als je het ijzer hoort piepen, weet je dat de kraan leeg blijft. Als je gegorgel vanuit de leiding hoort, is de kans groot dat er een beetje water is”, verzucht de Mexicaanse. Naast de verweerde kraan staan plastic bakken. Om mee te douchen. Om het douchewater vervolgens mee op te vangen. En om met dat water dan weer de afwas te doen. „We zijn hier wel creatief geworden”, lacht ze.

Al maandenlang heeft Damían vaker niet dan wel water en moet ze het doen met wat vrachtwagens van de gemeente en waterverkopers langsbrengen. Miljoenen andere bewoners van Mexico-Stad, met zo’n 22 miljoen inwoners de op één na grootste stad op het westelijk halfrond, delen haar lot. Sinds begin dit jaar kampen ze met ernstige watertekorten.

Droogte, met name door weerfenomeen El Niño, een gebrekkig bestuur, verouderde infrastructuur en een almaar uitdijend inwonertal van de stad maken deze tekorten steeds ernstiger. Omdat het waterpeil in stuwmeren en de vele reservoirs steeds lager staat, waarschuwen experts al voor el dia cero: de dag dat miljoenen mensen in Mexico-Stad helemaal geen water meer hebben. Met de zomer in aantocht komt die dag steeds dichterbij. Mogelijk is het binnen twee maanden al zo ver.

Jerrycans

Inwoners, met name in de periferie, zijn nu al afhankelijk van wateraanvoer van elders. Organisaties als de Grupo Popular Social (GPS), onder leiding van Ana María Maya Anaya, bezorgen in de aan Mexico-Stad vastgegroeide gemeente Naucalpán, waarin Hilaria Damiáns wijk El Molinito ligt, water aan getroffen mensen. „De afgelopen jaren kwam het hier steeds vaker voor dat het water werd afgesloten omdat de waterstanden te laag waren. In sommige wijken is er nu nog maar eens in de twee, drie weken water. In sommige wijken al helemaal niet meer”, zegt Maya, die ook in de wijk woont

Als de wind door El Molinito waait, voelt de wijk aan als een heteluchtoven. Stofwolken en dorre bladeren doen een waterverkoper zijn ogen bedekken, terwijl hij op zijn roestige fiets langs de gesloten rolluiken van winkels fietst. De grote blauwe en oranje plastic jerrycans van twintig liter, in een bak die aan zijn zadel is vastgemaakt, zijn leeg. Morgen komt hij weer langs, als het goed is met volle vaten.

De inwoners van deze wijken voelen zich minder menselijk, zegt Ana María, omdat ze zich door het gebrek aan water minder vaak kunnen wassen en zich dus minder schoon voelen. Psychologische pijn, noemt ze het. „Het is belangrijk dat we allemaal, als onderdeel van de maatschappij, bewust zijn van de huidige situatie. De droogte raakt iedereen. Toch blijven mensen hun auto wassen met vele emmers water en hun gazon sproeien. In de betere wijken hebben mensen zwembaden. En hier staan ze in de rij voor een jerrycan”, zegt ze.

De dia cero waar experts voor waarschuwen, speelt vooral rond het Cutzamala-systeem, een uitgestrekt stelsel van aquaducten en reservoirs waarmee water uit andere staten wordt gepompt. Ruim een derde van het water dat Mexico-Stad verbruikt komt uit dit systeem. Zeker vijf miljoen mensen zijn er afhankelijk van.

Eén van de belangrijkste stuwmeren van Cutzamala ligt in de Valle de Bravo. Afgezien van de geluiden van drie vogels is het er doodstil, deze middag. Een groen-blauwe stroom loopt door het midden van het meer richting een dam. De oevers zijn uitgedroogd, de aarde van de drooggevallen bedding is gebarsten. Volgens regionale autoriteiten functioneert het systeem momenteel op 40 procent van zijn capaciteit. Dat lijkt een positieve inschatting: op sommige plekken kun je naar de overkant van het meer lopen zonder natte voeten te krijgen.

Het Cutzamala-systeem is inmiddels vijftig jaar oud. Door de verouderde infrastructuur en de verdamping door de brandende hitte gaat bijna de helft van het opgepompte water verloren voordat het Mexico-Stad bereikt. Volgens wateringenieur Mario López Pérez is de situatie rond het systeem al decennia bekend bij autoriteiten, maar is er nooit actie ondernomen om iets aan de nijpende problemen te doen.

Noodtoestand

„Geen enkele nationale, regionale of lokale autoriteit heeft echt interesse getoond om de situatie te veranderen”, zegt López Pérez. „De enige oplossing die ze hadden was in de gebieden rond Mexico-Stad nieuwe putten aan te boren. En daardoor is het gebied nu kurkdroog. Als je geld van een bankrekening blijft halen zonder die aan te vullen, kom je ook in het rood te staan.”

Er zijn volgens de wateringenieur oplossingen, met name op korte termijn. Hij somt op: „Er moet meer water worden opgevangen. Er moet minder drinkwater naar de landbouw gaan. Je moet ontbossing tegengaan. Mensen die illegaal water aftappen moet je hard aanpakken. En je moet de noodtoestand uitroepen, zodat er meer geld voor deze ramp is.”

Met de verkiezingen in aantocht, in juni, ziet López Pérez dat met name de federale regering niet wil erkennen hoe erg de situatie is. „Ze proberen tijd te winnen, het probleem door te schuiven. En ondertussen krijg je, naast het watertekort, dat de kwaliteit van het water dat overblijft in snel tempo afneemt.”

Daarnaast is er volgens López Pérez simpelweg geen geld om de problemen aan te pakken. Bij het uitroepen van de noodtoestand zouden er fondsen moeten vrijkomen voor gemeenten. Maar in de eerste jaren dat de huidige regering aan de macht was, werd het noodfonds Fonden, met daarin ruim 850 miljoen euro, opgeheven.

Volgens president Andrés Manuel López Obrador was er sprake van corruptie bij het fonds. Uit onderzoek van het Mexicaanse Instituut voor Competitiviteit (IMCO) blijkt daarnaast dat de nationale watercommissie Conagua het sinds begin dit jaar met 13 procent minder geld moet doen. Met name in programma’s die zich richten op infrastructuur voor drinkwater en riolering is flink gesneden.

‘Mensen zijn niet dom’

Dat er ondanks de huidige situatie nog geen massale demonstraties plaatsvinden, komt volgens ingenieur López Pérez door de miljarden die de regering in sociale programma’s pompt. „Ze proberen de mensen zoet te houden, zeker nu, vlak voor de verkiezingen. Maar mensen zijn niet dom. Onder de huidige favoriet Claudia Sheinbaum zal niet veel veranderen. Ze heeft het amper over de waterproblemen in Mexico-Stad”, zegt hij.

Ook de huidige president, de nog zeer populaire López Obrador, heeft het er liever niet over. Nadat hij vorige week door een journalist bij zijn dagelijkse persconferentie werd geconfronteerd met overheidsgegevens over de droogte in Mexico, reageerde hij op een manier die typisch is voor de president. „De media, in het algemeen, zijn niet objectief en onprofessioneel”, zei hij. „Ik heb andere gegevens. Zo slecht gaat het niet.”