AIVD: meer dreiging cyberaanvallen door Rusland en China, vaker spoedmaatregelen genomen

De cyberdreiging van landen als Rusland en China tegen Nederland neemt sterk toe. Daarom moest de AIVD het afgelopen jaar veel vaker toestemming vragen aan de minister van Binnenlandse Zaken voor versnelde tegenmaatregelen. Het aantal spoedtoestemmingen dat de minister moest geven (‘spoedlasten’) voor snelle inzet van bijvoorbeeld cyber-tegenaanvallen door de inlichtingendienst steeg vorig jaar met 71 procent.

Dat schrijft Erik Akerboom, hoofd van de AIVD, in het voorwoord van het deze dinsdag uitgekomen jaarverslag van de inlichtingen- en veiligheidsdienst. Het gestegen aantal spoedtoestemmingen onderstreept de „urgentie van de dreigingen” , aldus Akerboom.

Russen en Chinezen proberen voortdurend in te breken in systemen van Nederlandse overheden, bedrijven, de energievoorziening en infrastructuur. Dat doen ze om informatie te stelen, of om systemen lam te kunnen leggen, direct of op termijn. Ook lokale overheden worden daarbij in toenemende mate doelwit, mede omdat die hun ict-beveiliging vaak minder goed op orde hebben.

Eerder dit jaar werd bekend dat Chinese hackersgroepen met succes waren ingebroken in de ict-systemen van het ministerie van Defensie. Dat gebeurde met ‘geavanceerde malware’, aldus de militaire inlichtingendienst MIVD. Ook Russische hackersgroepen doen zulke inbraakpogingen, aldus de AIVD. De Russische belangstelling voor Nederland is gegroeid sinds de oorlog in Oekraïne, en de actieve rol van Nederland bij de verdediging van dat land.

Uitreizigers

Het jaaroverzicht over 2023 bevat een opsomming van alle dreigingen, zoals de dreiging uit Rusland en China, het jihadisme, extreemrechts en ondermijning van de democratische rechtsorde door criminele netwerken. De dreigingen van Rusland en China zijn dus aanmerkelijk intensiever geworden, bij andere dreigingen doen zich veranderingen op veel kleinere schaal voor, zo blijkt uit het overzicht.

De jihadistische dreiging blijft substantieel; er werden meerdere complotten verijdeld. Ook probeerden personen vorig jaar uit te reizen naar strijdgebied waar IS actief is, nu in Somalië. Een persoon die wilde uitreizen, werd vorig jaar aangehouden. De belangstelling bij IS-aanhangers voor uitreizen staat in geen verhouding tot de honderden radicalen die vanaf 2013 uitreisden naar Irak en Syrië om daar mee te vechten met het Islamitisch Kalifaat. Van deze laatste groep leefden eind 2023 „nog altijd enkele tientallen uitgereisde jihadisten met een Nederlandse link in Noord-Syrië”, schrijft de dienst.

‘Soevereinen’

Met name sinds de coronacrisis is de AIVD zich meer bezig gaan houden met zogeheten anti-institutionele groepen en ‘soevereinen’ die niets meer met de overheid te maken willen hebben. Ook daar zag de AIVD enige verschuiving. „Onderdelen van de extremistische anti-institutionelebeweging” protesteerden minder, maar zijn nu bezig zich terug te trekken uit de Nederlandse maatschappij, aldus de dienst. De dreiging die van de beweging uitgaat is daarmee echter „niet minder geworden”.

Bij extreem-rechts groeit de fascinatie van voornamelijk jonge mannen met geweld, aldus de AIVD, zonder dat het een echte bedreiging wordt. Daarmee vergeleken neemt de belangstelling voor ideologie af. De dienst schrijft: „De bewondering voor geweld speelde in 2023 een grotere rol in het gedachtegoed van de rechts-terroristische beweging in Nederland” . Vaker dan voorheen zag de dienst „een fascinatie voor agressie en bloederigheid.”

De belangstelling is vooral afkomstig van „jongvolwassen mannen die vaak kampen met psychosociale problemen en een instabiele thuissituatie”. Het risico blijft „reëel dat eenlingen online radicaliseren en aanslagen willen plegen”, aldus het jaarverslag.

Bij extreem-links ziet de AIVD een verhoogde activiteit , zonder dat dit tot concrete bedreigingen voor de rechtsorde leidt. Het jaarverslag refereert niet aan de grote verkiezingsoverwinning van PVV-leider Geert Wilders op 22 november, en welke invloed dat mogelijk had op activiteiten van extreem-links.

Uit de ‘kerncijfers’ achterin het jaarverslag blijkt dat het aantal (telefoon-)taps door de AIVD sterk is gedaald, van bijna 2.000 in 2022 naar iets meer dan 1.000 in 2023. Dat weerspiegelt de verschuiving van activiteiten van de dienst van telefoonverbindingen naar elektronische communicatie via de kabel, aldus een AIVD-woordvoerder. Het aantal taps door de MIVD steeg juist sterk, zo bleek vorige week uit het jaarverslag van de militaire inlichtingendienst.