Niemand is blij met het nieuwe Europese asiel- en migratiepact, dat het Europees parlement woensdag goedkeurde. Het is sommigen te soft, anderen te wreed. Maar het feit dat genoeg Europarlementariërs na ruim tien jaar onderhandelen voorstemden, al was het met dichtgeknepen neus, toont wel dat er een paar dingen fundamenteel aan het veranderen zijn in Europa.
Eerst het allerbelangrijkste: de wereld staat in brand en Europa wordt gezien als veilig toevluchtsoord. Oorlog, repressie en economische malaise jagen steeds meer mensen op de vlucht. En de hele wereld weet dat het vergrijzende Europa een schreeuwend tekort aan arbeidskrachten heeft. Omdat weinigen legaal naar Europa kunnen, betalen ze smokkelaars en komen ze illegaal – met gevaar voor eigen leven. Eenmaal hier vragen ze asiel aan. De procedures duren eindeloos, de kans is klein dat je wordt teruggestuurd. Al decennia staan zuidelijke EU-landen en noordelijke EU-landen, conservatieven en progressieven, lijnrecht tegenover elkaar op dit dossier. Een luxegevecht, in zekere zin: iedereen blokkeerde uit ‘principiële overwegingen’ een compromis.
Die luxe verdampt. Langzaamaan daalt in alle gelederen het besef in dat het aantal ‘illegale aankomsten’ gestaag stijgt. Het is minder hoog dan in de topjaren 2015-2016, maar het stijgt. Erger, autocratische regimes gebruiken migranten en vluchtelingen nu als wapen. Nu de Sahel in handen valt van Russische huurlingen, kunnen we ook van daaruit nog wat beleven. Door deze nieuwe, geopolitieke urgentie zien Europese en nationale beleidsmakers en politici zo langzamerhand in dat ze het probleem nu serieus moeten managen. En dat je compromissen moet sluiten waarbij iedereen iets moet krijgen. Inderdaad, het pact wordt weleens omschreven als ‘toughen up and open up’. Het is een klassieke, Europese deal: iedereen is ontevreden, want het is een gedrocht vol uitzonderingen, dubbelzinnigheden en bruggetjes, maar iedereen vindt er genoeg van zijn eigen eisen in terug om het te steunen. Zulke deals houden het doorgaans lang, omdat niemand zin heeft om opnieuw tien jaar onderhandelen. Zoals velen woensdag verzuchtten: het alternatief, weer jarenlang niksdoen, is erger. Veel erger.
Wat ook veranderd is, is de houding van drie partijen die een deal tot dusver bemoeilijkten. Allereerst Italië, dat onder premier Meloni gestopt is met stoer doen over ‘boten stoppen’ en alle drenkelingen ongeregistreerd doorwuiven naar Noord-Europa. Nu onderhandelt Meloni met andere regeringsleiders en de Commissie met Maghreb-landen en landen van herkomst: EU-ontwikkelingsgeld en -investeringen in ruil voor strengere kustwacht en terugneemakkoorden. Ook Duitsland verandert, de oude tegenvoeter van Italië dat met zijn genereuze asielbeleid lang veler favoriete bestemming was. Dat beleid wordt, vanwege de groeiende AfD, nu aangescherpt. Ook wil Berlijn eindelijk illegalen terugsturen en zet het, door een nijpend tekort aan mankracht, net als andere EU-landen legale migratiekanalen op (zelfs Hongarije doet dat, met vliegtuigen tegelijk). Dat maakt de noodzaak voor migranten om op opblaasboten de Middellandse Zee over te steken wat kleiner.
De derde die een deal tot voort kort onmogelijk maakte is Midden-Europa. Als emigratiegebied zag het elke migrant of vluchteling als ongewenste indringer. De komst van ontheemden uit Oekraïne, die snel werk vinden en verlaten plattelandsplaatjes tot leven wekken, maakt Midden-Europeanen minder dogmatisch in het Europese migratiedebat. Ze hebben nu soms zelfs begrip voor West-Europese zorgen over integratie.
Ten slotte zet de Europese Commissie eindelijk de big bazooka in tegen derde landen. Zij zegt tegen hen: je krijgt alleen een EU-handelsakkoord als je je visabeleid aanpast of als je illegalen en uitgeprocedeerde asielzoekers terugneemt. Zo niet, sancties. Als dit op stoom komt, kan Frontex, het grensagentschap dat steeds meer functioneert als het terugstuuragentschap van de lidstaten, flink aan de slag. Iedereen wil uitgeprocedeerde asielzoekers en illegalen terugsturen, maar zolang landen van herkomst geen mensen terugnemen, gaat dat niet.
En zo, door geopolitieke overmacht, vallen de stukjes voor een beter asiel- en migratiemanagement een voor een op hun plek.