Het schrijfdebuut van Ludwig Volbeda is een weergaloos en eigenzinnig portret

In Oever, het prozadebuut van tweevoudig Gouden Penseelwinnaar Ludwig Volbeda (1990), volgen we de introverte en gevoelige tiener Jip in een boeiend zelfonderzoek tijdens de meivakantie ‘Ik denk niet dat ik eenzaam ben, maar helemaal zeker weet ik het niet.’ In ragfijne zinnen wordt uitgelegd hoe Jip worstelt met een zelfportret dat na de vakantie ingeleverd moet worden.

Jip is een begenadigd tekenaar en het is verfrissend om eens een boek te lezen waarin vanuit een tekenaar naar de wereld gekeken wordt in plaats van vanuit een schrijver. Oever is geschreven zoals Volbeda illustreert: gedetailleerd, en eigenzinnig. De tekst zit vol met kleine originele observaties en beelden. Zo spreekt Volbeda over een hoofd dat groter is aan de binnenkant dan aan de buitenkant en noemt hij een klasgenoot een levende metronoom. Doordat Volbeda grossiert in bijzondere waarnemingen en gedachten voelt dat hier en daar een beetje gekunsteld. Zeker in de eerste honderd pagina’s had dat beter gedoseerd kunnen worden, maar eigenlijk is dat zeuren over rijkdom, want je voelt als lezer vooral bewondering voor Volbeda als architect van dit verhaal.

Echt kijken

In briefvorm waarin een verliefde Jip zich richt tot een nieuwe jongen in de klas ontstaat een weergaloos zelfportret in woorden. Bepalend voor Jips identiteitsvorming is de jongen Oever geweest. Als Jip hem op 7-jarige leeftijd ziet, weet Jip het niet: ben ik verliefd, of wil ik hem zijn? Oever wordt Jips beste vriend. Een vriend die hem uiteindelijk afwijst omdat de wereld Jip definieert als anders. Jip legt uit: ‘Hij vertelde dat ze hem homo noemen. Hij zei geen homo, hij zei flikker, dat ze hem flikker noemen omdat het meisje dat altijd naast het veld stond om naar hem te kijken, het meisje dat zijn voetbaltas droeg, het meisje dat op zijn verjaardagen kwam en er gewoon altijd was, dat die eruitziet als een jongen.’

Volbeda laat lang in het midden of Jip een jongen of een meisje is. Hij speelt daarmee op een slimme wijze met onze perceptie van Jip. Niet voor niks vangt dit boek aan met de zin: ‘Kijk.’ Het gaat in dit werk om echt kijken. Naar Jip, jezelf als lezer en naar de wereld. Door bewust niet te vertellen welke sekse Jip heeft, laat Volbeda de lezer zijn gendergekleurde bril afzetten en zoeken naar de identiteit zoals Jip zelf aan het zoeken is. Nergens is het verhaal belerend of verwijtend, veeleer onderzoekend. Alleen aan het eind van het boek wordt het werk opeens heel expliciet. Daar laat Volbeda Jip precies uitleggen wat er aan de hand is. ‘Het klopt niet dat ik me nog eerder een meikever, leegte, een steen, onkruid, de kleur blauw, een verlaten, huisje, een mislukking, een robot, een koekoek, een geheim opgroeiend in een vliesje van kalk, dat ik me dat allemaal nog méér voel dan een meisje. Ergens wist ik het altijd al. Dat ik geen meisje ben. Dat ik een jongen ben. Het zat gewoon tussen kwijt en bewaard in.’

Gelaagdheid

De manier waarop hij dat doet is prachtig verwoord, maar je kunt je afvragen of Volbeda niet vast had moeten houden aan de impliciete kracht van dit secuur geconstrueerde werk, waarin een vakkundig spel gespeeld wordt met de perceptie van de lezer.

Toch, een boek over genderidentiteit dat met deze aandacht en finesse is geschreven, kom je niet vaak tegen. Aan elke zin is aandacht besteed, de observaties al zijn het er wat veel doorbreken de soms sombere en beschouwende stijl en de eigenzinnigheid draagt bij aan de gelaagdheid van het hoofdpersonage. Oever is een veelbelovend debuut van een getalenteerd illustrator die hopelijk ook als schrijver nog veel van zich horen laat.