Minister Weerwind over het oplossen van het cellentekort: ‘Versoberen? Ik ga dat niet doen’

De oplossing voor de grote capaciteitsproblemen in de gevangenissen ligt voor het grijpen. Die indruk kan althans ontstaan uit een tabel die minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind (D66) deze week naar de Tweede Kamer stuurde. Als gevangenen voortaan elke dag twee uur eerder in hun cel worden ingesloten, speelt dat zo veel gevangenispersoneel vrij dat 460 cellen extra gebruikt kunnen worden. Wordt het ‘basisactiviteitenprogramma’ van gedetineerden verkort naar het Europese gemiddelde van 19 uur per week, dan vergroot dat de capaciteit met 260 cellen.

„Er worden veroordeelden vroeger naar huis gestuurd en niet opgeroepen voor hun celstraf. Dat probleem kan worden opgelost door het gevangenisregime te versoberen”, zo greep Tweede Kamerlid Marjolein Faber van de PVV – de grootste Kamerfractie – de tabel donderdag aan tijdens een debat over de problemen in het gevangeniswezen.

De Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI gaat gebukt onder personeelstekorten. Omdat er 1.100 vacatures openstaan op een totaal van 16.000 banen worden honderden cellen al maanden niet gebruikt. Eind vorig jaar besloot Weerwind om tijdelijk geen ‘zelfmelders’ op te roepen: veroordeelden die hun gevangenisstraf in vrijheid mogen afwachten. Inmiddels wachten 2.700 van zulke zelfmelders op de ten uitvoerlegging van hun celstraf.

Van de in totaal 6.900 cellen in Nederland zijn er naar verwachting eind dit jaar 460 niet beschikbaar. De tekorten zijn inmiddels zo groot dat arrestanten die op het politiebureau in een tijdelijke cel zitten, niet kunnen worden overgeplaatst naar penitentiaire inrichtingen. Volle cellen op het politiebureau maken dat nieuwe verdachten niet kunnen worden opgepakt.

Naar huis met een enkelband

Om de situatie het hoofd te kunnen bieden meldde Weerwind vorige maand dat hij als ‘noodventiel’ een aantal vergaande maatregelen wil nemen, zoals het tijdelijk niet oppakken van personen die de cel in moeten omdat ze een boete niet betaalden of hun taakstraf niet uitvoerden.

De felst bekritiseerde maatregel is het ‘capaciteitsverlof’. Daarbij worden gedetineerden die tot maximaal een jaar celstraf veroordeeld zijn na tweederde van het uitzitten van hun straf met een enkelband naar huis gestuurd – voor zedendelinquenten en plegers van zwaar geweld geldt dit niet.

Nadat eerder de Raad voor de rechtspraak zich bijzonder kritisch uitliet over de maatregel, volgden woensdag verschillende Kamerleden. „De minister verandert zo eigenhandig het vonnis van de rechter naar een ander soort straf dan door de rechter is opgelegd”, stelde NSC-Kamerlid Judith Uitermark. De oud-rechter benadrukte dat haar partij principieel vindt dat de minister nooit aan het vonnis van de rechter mag morrelen. BBB en PVV uitten soortelijke bezwaren.

Lees ook De gevangenissen drugsvrij? Geen telefoons? De bewaarders geloven er zelf niet meer in, want ze komen nauwelijks aan celinspecties toe

Extra druk

Zo sprak PVV-Kamerlid Faber van straferosie. „Bij een veroordeling tot een jaar bajes heb je echt wel iets op je kerfstok”. Zij verwees triomfantelijk naar de ‘versoberingstabel’ die de minister mede naar aanleiding van haar vragen opstelde.

Maar Faber vond plots vrijwel de hele Tweede Kamer én minister Weerwind tegenover zich. In aanloop naar het Kamerdebat had de centrale ondernemingsraad van de Dienst Justitiële Inrichtingen de Kamerleden namelijk een brandbrief gestuurd waarin werd opgeroepen om vooral het gevangenisregime niet te versoberen: onder meer omdat dit de veiligheid van het personeel niet ten goede komt en het beroep van gevangenisbewaarder nóg onaantrekkelijker maakt.

Het verder versoberen van het detentieregime is voor Weerwind geen optie. „Ik ga dat niet doen”, zei hij. „Het leefklimaat, de orde en veiligheid in de penitentiaire inrichting komen daarmee zwaar onder druk te staan.”

Zelfs in VVD-Kamerlid Ulysse Ellian, de drijvende kracht achter het versoberen van het gevangenisregime voor zware criminelen, vond Faber geen bondgenoot. „Veel in mij zegt: versober het dagprogramma. Maar ik kan en wil niet voorbij gaan aan veiligheid van het personeel.”

Faber had aan de kritiek van de andere Kamerleden en aanwezigheid van bewaarders op de publieke tribune- geen boodschap. „Ik mag toch hopen dat ze zijn opgeleid dat ze met bepaalde vormen van agressie om kunnen gaan”, zo reageerde ze op kritiek dat de veiligheid van het personeel de PVV niet zou interesseren. Dat de versobering extra druk oplevert, erkende ze desgevraagd wel. „Maar het is niet de enige sector waar druk is: leraren moeten zich rot werken en politieagenten ook.”