Soms vraag ik me af wat het domste is dat ik ooit in het openbaar heb gezegd. Moeilijk kiezen, meestal. Op dit moment is mijn nummer 1 denk ik een opmerking die ik in 2021 maakte over J.K. Rowling. In een NRC-podcast over de invloed van de Harry Potter-boekenreeks, zei ik tussen neus en lippen door dat allemaal activisten beweerden dat Rowling transfoob ‘zou zijn’. Met de ondertoon dat dat zwaar overdreven was.
Toen al erg dom. Als ik de moeite had genomen me beter in te lezen, over haar blogpost uit 2020 waarin ze voor het eerst uitgebreid inging op haar ‘genderkritische’ ideeën, had ik beter kunnen weten. En al jaren wordt met de dag duidelijker hoezeer ik ernaast zat. Rowling is transfoob in de meest directe zin van het woord: zowat het enige wat ze nog publiekelijk doet, is via haar X-account haar miljoenen volgers continu angst aanjagen voor trans vrouwen. Wie haar niet online volgt – houd dat vol – heeft het wellicht gemist, maar ze is alle schijn van een redelijk standpunt ver voorbij. We zijn getuige van een haat-obsessie, een fixatie.
Deze week was ze weer in het nieuws. Ze had zich als martelares van het vrije woord opgeworpen om zich te laten arresteren. Om de nieuwe Schotse anti-haatwetgeving uit te dagen, had ze op X foto’s van transvrouwen gedeeld met daaronder de tekst: „April fools! Grapje. Deze mensen zijn natuurlijk geen vrouwen maar mannen.” (De arrestatie bleef uit want dat soort uitingen valt niet onder de wet).
Toen ik even terugscrollde op haar tijdlijn, zag ik dat ze recent ook nog een discussie was aangegaan over de vraag of de nazi’s wel echt boeken over transgenders hadden verbrand. Dat deden ze, zie de verbranding van de collectie van het Institut für Sexualwissenschaft van Magnus Hirschfeld.
Van geliefd kindersprookjesboekenauteur tot bezeten twitteraar die nazi-misdaden ontkent. Rowlings radicalisering is fascinerend – op een morbide manier. In de VS worden steeds meer wetten aangenomen die het moeilijker maken voor trans personen om goede zorg te krijgen, en ondertussen probeert Rowling haar volgers ervan te doordringen dat trans vrouwen gevaarlijke verkrachters zijn.
Zelf zegt ze dat haar activisme wortelt in haar feminisme. ‘Campagnevoerder voor vrouwenrechten’, wordt Rowling genoemd door Patrick van IJzendoorn in De Groene. Het probleem met deze theorie is alleen dat ze haast nooit iets over vrouwenrechten zegt. Tenminste, niet als ze er geen anti-trans-punt mee kan maken. Ze onthulde in haar blogpost uit 2020 dat ze slachtoffer was van huiselijk geweld, maar heeft zich nauwelijks ingezet voor vrouwen die worden aangevallen door hun eigen man. Geweld tegen vrouwen is pas interessant voor Rowling als er een trans persoon in de buurt was. Daarbij heeft ze geen moeite zich te scharen naast uitgesproken anti-feministen, of mensen die tegen abortus zijn – zolang ze haar anti-transdoelen maar delen.
Het lukte me pas het gedrag van Rowling te duiden toen ik de Amerikaanse video-essayist Natalie Wynn hoorde praten over een theorie van Andrea Dworkin. In haar boek Right-wing women (1983) schreef deze radicale feminist dat rechtse vrouwen hun woede over mannen „die hen daadwerkelijk misbruiken, mannen die dicht bij ze staan, op anderen projecteren”. Omdat het gevaarlijk is de confrontatie te zoeken met de mannen in hun omgeving, richten ze hun woede op mensen „die veraf staan, die vreemd, of anders zijn”.
Dit klinkt haast te simpel, maar het lijkt wel een déél van het gedrag van Rowling te verklaren. In haar blog schrijft ze nota bene zelf dat het geweld van haar ex-man, en de slechte band die ze had met haar strenge vader, ervoor zorgen dat het „debat” over transgenders zo „intens persoonlijk” voor haar voelt. Maar de logica van deze denkstap is ver te zoeken, constateert Wynn terecht. Rowlings traumatische ervaringen met huiselijk geweld in de jaren negentig, hebben niets te maken met transrechten in 2024.
Niet dat het voor de mensen die last hebben van haar haatcampagne uitmaakt welke psychologische mechanismen hier aan het werk zijn. Het is eeuwig zonde dat Rowling zich zo heeft verloren in deze obsessie. Ze had zich vanuit haar levenservaring ook vast kunnen bijten in, verzin eens wat, het stigma tegen mensen in de bijstand. Maar nee. Ik had het te laat door, maar Rowling gaat de geschiedenis in als virulent anti-transactivist. Ze zal niet meer bijdraaien. Al blijf ik natuurlijk hopen, ergens diep van binnen, dat ik met deze opmerking opnieuw gênant miskleun.