Oud-adviseur Biden: ‘Hij zal Netanyahu niet veranderen, maar kan wel zorgen dat de VS niet medeplichtig zijn’

Ook first lady Jill Biden kan de oorlog en het leed van Palestijnse burgers in Gaza niet langer aanzien. Op een bijeenkomst met moslimleiders, afgelopen dinsdag in Washington, deelde president Joe Biden dat zijn vrouw er bij hem op aandringt te zorgen dat de vernietiging en de honger eindigt, zo vertelde een aanwezige aan The New York Times. „Stop het, stop het nu”, had zij volgens de overlevering tegen hem gezegd.

Jill Biden zou daarmee aansluiten – of voordringen – in een lange rij medestanders van de Amerikaanse president die zich steeds luidruchtiger beklagen over zijn gebrek aan overwicht op Israël om de vergelding voor de aanslag van Hamas van een half jaar geleden in te tomen. Belegering, bombardementen en honger hebben aan naar schatting 32.000 Palestijnen, en nu ook westerse hulpverleners, het leven gekost en Gaza grotendeels onbewoonbaar gemaakt.

Uit het Witte Huis lekt regelmatig dat Biden gefrustreerd of zelfs woedend is over de wijze waarop de Israëlische premier Benjamin Netanyahu de oorlog voert. In een onderling telefoongesprek donderdag riep Biden op tot een „onmiddellijk staakt-het-vuren”. Maar als hij gedreigd heeft met consequenties wanneer Israël blijft bombarderen, zijn die niet publiek gemaakt. De machtigste man van de wereld lijkt niet bij machte de ellende te stoppen.

„Hij oogt zwak”, zegt Jonah Blank, een decennium lang een van Bidens adviseurs en nu een van diens critici. „De perceptie van zwakte kan hem zijn herverkiezing kosten.” Bidens gebrek aan greep op Israëls militaire handelen schaadt niet alleen zijn internationale aanzien. Het treft zijn binnenlandse politieke kansen in de verkiezingen van november.

Sinds jaar en dag is het in de Verenigde Staten „een politieke doodzonde” om kritiek te hebben op Israël, dat voor zijn defensie jaarlijks zonder beperkingen miljarden dollars aan Amerikaans belastinggeld ontvangt en een ongeëvenaard sterke lobby heeft. „Ook ik heb daarom lang mijn mond gehouden”, zegt Blank. Hij denkt dat zijn commentaar op Israël, meer dan dat op Biden, betekent dat hij nooit meer voor de overheid of in de politiek zal kunnen werken. „Maar we zijn op een punt beland waar zwijgen over Israël moreel niet meer kan.”

Frustratie

Jonah Blank is antropoloog en politiek analist, verbonden aan verschillende denktanks en werkte tien jaar voor senator Joe Biden. Tot Biden in 2009 vicepresident werd, adviseerde Blank hem over buitenlands beleid en de islam. Met name wat betreft Afghanistan, dat ze samen bezochten, maar ook over het Midden-Oosten. Tijdens een gesprek in Washington – vanwege een flinke verkoudheid via videoverbinding – noemt hij Biden meestal „mijn oude baas”. Hij weet hoe de president politiek en strategisch opereert. En wat hem vormt en drijft als mens.

Vorige maand schreef Blank een artikel voor het tijdschrift Foreign Affairs om zijn oude baas aan te moedigen maatregelen te nemen tegen Netanyahu. Het artikel ontstond „uit frustratie – met de ellende in Gaza en de mogelijke electorale gevolgen”. Daarnaast hoort Blank dat „sommige opties die ik aandraag besproken worden door mijn oud-collega’s” die nog voor Biden werken. „Ik weet uit ervaring dat het kan helpen als je tegen hem zegt: ‘dit wordt geopperd in Foreign Affairs’, in plaats van iets zelf aan te dragen.”

Blank voert aan dat Biden zich op verschillende humanitaire wetten kan beroepen om financiering van Israëls oorlog op te schorten. De Verenigde Staten zouden Palestina kunnen erkennen om de twee-staten-optie levend te houden. Hij veroordeelt het bewerkstelligen van een „walgelijk” akkoord tussen Israël en Saoedi-Arabië „waar de Palestijnen niets aan hebben”. En hij roept Biden op een televisietoespraak te houden over Israël en Gaza. „Het zou allemaal too little too late zijn, maar een stap in de goede richting.”

Blanks frustratie is sinds de publicatie verder toegenomen. „In februari had ik het idee dat hij probeerde een grens te trekken, maar sindsdien beweegt mijn oude baas weer in tegengestelde richting. Het lijkt alsof Netanyahu hem heeft uitgedaagd zijn steun op te zeggen en hij heeft moeten inbinden.” Deze week keurde Biden de versnelling van de levering van gevechtsvliegtuigen voor Israël goed. een wapendeal goed voor Israël, ter waarde van 18 miljard dollar. Na de aanval op medewerkers van de Amerikaanse voedselhulporganisatie World Central Kitchen en het telefoontje donderdag heeft Israël wel beloofd tijdelijk meer hulp aan de bevolking van Gaza toe te staan. Blank is niet onder de indruk van Bidens gesprek met Netanyahu. „Ja, hij slaat een andere toon aan, maar zijn daden spreken luider.”

Wat drijft Biden (81) om Israël vrijwel onvoorwaardelijk te steunen? „Ten eerste houdt hij niet van openbare confrontaties met andere leiders. Zijn benadering, ik heb hem dit eindeloos zien doen, is bear hug-diplomatie”, een wurgende omhelzing. „Al doet hij dat niet met Poetin – er zijn grenzen. Blijkbaar heeft hij met Netanyahu het breekpunt nog niet bereikt.”

Blank vervolgt: „Ten tweede is hij een product van zijn generatie, de oudere boomers. In zijn vormende jaren was Israël de underdog, het bevochten bastion voor Holocaust-overlevenden.” Daarmee staat Biden op afstand van de meeste Amerikanen „die Israël kennen als een gevestigd, dominant, gewelddadig land dat illegaal gebied bezet. Het is een militaire macht die te maken heeft met terrorisme, maar dat is geen existentieel gevaar”.

Na de aanslag op 7 oktober vorig jaar reisde Biden naar Tel Aviv om steun te betuigen, maar hij waarschuwde ook meteen om niet de Amerikaanse fouten in de War on Terror na 11 september 2001 te herhalen. „Nu faciliteert hij Netanyahu onze fouten te herhalen”, zegt Blank.

Electorale schade

Bijna alle Amerikaanse politici zijn voorzichtig richting Israël, maar onder anderen de Democratische Senaatsleider Chuck Schumer riep recent wel op tot nieuwe verkiezingen in Israël, die Netanyahu vrijwel zeker zou verliezen. „Deze oorlog kan Netanyahu niet lang genoeg duren”, zegt Blank cynisch. „Wanneer die voorbij is komt zijn afrekening en moet hij de gevangenis in” vanwege verdenking van corruptie. „Hij zal er alles aan doen om Trump te helpen weer president te worden.”

Het derde wat Biden zou weerhouden van fermere stellingname tegen Israël is de binnenlandse situatie. „Hij kent de realiteit dat niemand politiek ongeschonden Israël bekritiseert. Waarschijnlijk is zijn calculatie dat hij meer te verliezen heeft als hij het opneemt tegen Netanyahu dan hij kan terugwinnen aan kiezers die hem vanwege Gaza de rug toe keren.”

Buitenlands beleid speelt, behalve als het om Amerikaanse militairen overzee gaat, vrijwel nooit een rol in verkiezingen. Toch zijn het nu internationale kwesties die aan Bidens populariteit knagen. De chaotische terugtrekking uit Afghanistan kostte hem veel krediet en de meeste kiezers keuren zijn Midden-Oostenbeleid af. Vooral voor jongeren weegt dat laatste zwaar.

Biden is formeel al de Democratische kandidaat voor november, opnieuw tegenover de Republikein Donald Trump, maar in pro forma voorverkiezingen maken proteststemmers zich kenbaar. Deze week vulde ruim 8 procent van de Democratische kiezers in Wisconsin in dat Biden niet op hun stem hoeft te rekenen. In Michigan en Minnesota, waar relatief veel moslimimmigranten wonen, kwamen de percentages in de dubbele cijfers. Bidens campagne-optredens worden steevast onderbroken door demonstranten die hem genocide verwijten. Meestal hoort hij het gelaten aan. Een tournee die vicepresident Kamala Harris zou houden op universiteitscampussen, is van de agenda geschrapt.

„Jongeren kunnen nog van gedachte veranderen de komende maanden, maar ik denk dat hij de Arabische stem al verloren heeft”, zegt Blank. „Palestijnse-Amerikanen hebben naaste familie verloren, mede dankzij onze medeplichtigheid. Die wint hij zelfs niet meer terug als hij de oorlog morgen tot een einde brengt. Enkelen zijn boos genoeg om op Trump te stemmen, maar ook thuisblijvers kunnen de uitkomst bepalen.” Presidentsverkiezingen worden maar in een handjevol staten beslist en de marges zijn daar uiterst smal. In peilingen staat Trump voor op Biden.

Oekraïne

Een belangrijke reden voor Blank om zich publiekelijk met Bidens beleid te bemoeien is dat hij wil dat zijn oude baas herkozen wordt. „Ik ben het vreselijk met hem oneens op dit moment. Maar ik heb ontzettend veel respect voor hem”, zegt Blank over de president. „Het alternatief zou zo vreselijk veel erger zijn, voor Palestijnen en Amerikanen.”

Misschien – hier moet Blank speculeren, omdat hij interne peilingen van de Democraten niet kent – weet Biden beter dan hij welke kiezers straks het belangrijkst zijn. „Vreest hij de pro-Israëlische, niet per se Joodse, kiezers meer dan de Arabische? En rekent hij erop dat progressieve kiezers uiteindelijk toch op hem zullen stemmen omdat Gaza niet het enige onderwerp is dat hun keuze bepaalt?” Hij helpt het hem hopen. „Hoe gefrustreerd ik ook ben, mijn stem heeft hij sowieso.”

Blank heeft nog een beetje vertrouwen dat Bidens houding verscherpt als het Huis van Afgevaardigden vanaf volgende week, na een maandenlange Republikeinse blokkade, toch instemt met een pakket aan hulp voor Oekraïne, Israël en Taiwan. „Oekraïne vecht wel tegen een existentiële bedreiging en Biden zal doen wat nodig is om dat land te blijven steunen”. Daarom moet hij voorlopig de Republikeinen te vriend houden wat betreft steun aan Israël, die binnen die partij niet ter discussie staat.

Maar Blank verwacht geen wonderen van Biden. „Iedereen snapt dat de Amerikaanse president geen Superman is en dat ook als wij Israël iets minder geld en wapens sturen, de vernietiging van Gaza misschien doorgaat. Maar je kunt niet niks doen en hopen dat dit in november geen belangrijk onderwerp meer is. Maak de juiste morele keuze”, besluit hij. Daarmee kan Biden ook het beeld van zwakte en machteloosheid van zich afwerpen. „Ik zeg niet dat Biden ervoor kan zorgen dat de oorlog ophoudt. Hij zal Netanyahu niet veranderen. Maar hij kan er wel voor zorgen dat we niet meer medeplichtig zijn.”