Het alarm over antisemitisme gaat inmiddels elke dag af – en met reden. Als Joodse Nederlanders worden aangesproken op wat Israël in Gaza aanricht, op straat uitgescholden of aan de voordeur geïntimideerd, is de beer inderdaad los. Een Volkskrant-columnist verdedigde het verstoren van een concert van Lenny Kuhr – die in Israël dienstplichtige kleinkinderen heeft – omdat protest „tegelijk pijnlijk en nodig” kan zijn. Tja. Dat is ook hoe in militaire logica nevenschade aan burgers wordt goedgepraat.
Toch geeft ook de publieke paniek over oplaaiend antisemitisme te denken. Wanneer wordt die misbruikt voor eigen gewin? Critici én sympathisanten van Israël wijzen erop dat het antisemitisme-argument al jaren door de regering-Netanyahu wordt ingezet om kritiek op het land verdacht te maken. Politicologen zien diepe onwaarachtigheid bij het ‘anti-antisemitisme’ van radicaal-rechts, waar (openlijke) Jodenhaat is verruild voor islamofobie – al schiet er nog opvallend vaak een Soros-samenzwering tussendoor. Joden zelf weten het allang: filosemitisme en antisemitisme putten uit hetzelfde repertoire van ‘typisch Joodse’ stereotypen.
Zelfs oprecht verzet tegen zulke stigmatisering kan een keerzijde hebben in dit doolhof van hatelijkheden. De Israëlische filosoof Elad Lapidot bespeurt een anti-antisemitisme onder progressieve denkers dat élke verwijzing naar iets ‘Joods’ al dubieus vindt. Zij zetten zich af tegen ‘essentialisme’, het idee dat collectieve identiteiten een tijdloze kern hebben – terwijl het gaat om veranderlijke, sociale constructies. Zie de fictie ‘ras’, of de ‘echte’ man.
In de strijd tegen antisemitisme kan dat anti-essentialisme contraproductief uitpakken, waarschuwt Lapidot in zijn boek Jews out of the Question: A Critique of Anti-Anti-Semitism (2020). Als ‘de Jood’ of ‘het Jodendom’ louter clichés zijn in de verbeelding van de antisemiet, hoe kun je ze dan nog verdedigen als iets reëels? Niet alleen hoe je over Joodse cultuur, religie of geschiedenis praat wordt dan problematisch, maar alleen al dát je erover praat.
Lapidot ziet dat risico ook in de wereldwijd door Israël gepromote verklaring van de International Holocaust Remembrance Alliance tegen antisemitisme, omarmd door de EU en tal van Amerikaanse staten. Ook die is zo vaag en breed in het veroordelen van „een bepaald beeld van Joden” dat het volgens hem niet alleen haatdragende maar ook welwillende discussies en kritiek in de weg kan gaan staan.
Zo heeft anti-antisemitisme zelf nog weer anti’s. Maar wat dan? Kritiek op Israël is allerminst per se dubieus – zeker nu niet – maar de koppeling aan Joden hier is dat wel. Praatjes van antisemieten zijn het in elk geval altijd, ook als ze hun eeuwige liefde verklaren aan het land.