De vogelgriep wint terrein. Deze week kwam uit de Verenigde Staten het nieuws dat het virus dat de ziekte veroorzaakt een heel nieuwe diergroep heeft geïnfecteerd. In de staten Texas, Kansas en New Mexico is het aangetroffen in melkkoeien, en in Minnesota zijn geiten die het H5N1-virus bij zich droegen overleden aan neurologische kwalen. Het lijkt er dus op dat de vogelgriep nu ook herkauwers ziek maakt.
Nader onderzoek moet uitwijzen hoe besmettelijk de geïnfecteerde koeien zijn. Die kennis is niet alleen van belang om andere dieren te beschermen. Het vogelgriepvirus kan in het lichaam van een zoogdier namelijk mutaties ondergaan die ervoor zorgen dat het besmettelijker wordt voor de mens. Er is slechts een handvol aanpassingen nodig om een virus met pandemische potentie te doen ontstaan. Drie van die mutaties zijn al eens in zoogdieren aangetroffen.
Het nieuws uit de VS moet ook in Nederland de alarmbellen doen rinkelen. De intensieve veeteelt hier is bijzonder kwetsbaar voor een uitbraak van de vogelgriep, wat wel blijkt uit de regelmaat waarmee er een pluimveebedrijf geruimd moet worden. Experts op het gebied van zoönosen – infectieziektes die van dier op mens kunnen overgaan – kijken al enige tijd met zorg naar de Nederlandse varkenshouderij. Varkens zijn een geschikt mengvat voor virussen, en bij een pilotonderzoek in 2023 zijn enkele gevallen gevonden van mensen die met de varkensgriep waren besmet en varkens die de mensengriep bij zich droegen. Als de vogelgriep zich door deze cocktail mengt, kan dat ernstige gevolgen hebben.
De Nederlandse overheid zit ondertussen niet op haar handen. Sinds duidelijk werd dat deze vogelgriep – normaal een seizoensverschijnsel – niet meer weggaat, werken de ministeries van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, en Volksgezondheid aan de uitvoering van het Intensiveringsplan preventie vogelgriep. Daarin komen maatregelen aan bod zoals het vaccineren tegen de gewone seizoensgriep van werknemers in de pluimvee- en varkenshouderij, om vermenging met dierengriep tegen te gaan. Wetenschappers in Wageningen werken ondertussen aan een griepvaccin voor pluimvee.
Niet alles gaat goed. Reeds in 2008 is afgesproken op het boerenbedrijf pluimvee en varkens strikt te scheiden, maar dat is nog altijd niet gebeurd. Hier moet nu echt werk van worden gemaakt. Verder is het van belang de ziekte goed op de radar te houden. De pilot van vorig jaar om varkens te controleren op H5N1, zou moeten worden omgezet in een vast systeem van monitoring. Gezien de ontwikkelingen in de VS zouden in deze steekproeven ook herkauwers meegenomen moeten worden.
Het zwartste scenario in het Intensiveringsplan betreft een vogelgriepuitbraak onder de Nederlandse bevolking. Het goede nieuws is dat de farmaceutische industrie veel ervaring heeft met het maken van griepvaccins. Het slechte nieuws is dat het een half jaar duurt voordat zo’n vaccin er is. Van eerdere varianten van dit vogelgriepvirus zijn wereldwijd in de laatste twintig jaar bijna 900 mensen ziek geworden, van wie de helft overleed. Zulke cijfers moeten niet leiden tot paniek. Het is niet zeker dat het huidige virus een pandemie zal veroorzaken, en of dat over twee maanden of honderd jaar gebeurt. Het is wel zaak dat Nederland en de rest van de wereld er alles aan doen om deze ramp te voorkomen én zich voorbereiden op het geval dat dit niet lukt.