Wat is wijsheid in de ‘kwestie Vught’ die deze week opdook? Mogen in een oude, afgekeurde SS-strafgevangenis bijna 80 jaar later acht nieuwe cellen worden gebouwd voor hedendaagse criminelen? Of is dat in termen van de Rijksbouwmeester „niet gepast en/of gewenst vanuit moreel, emotioneel, historisch opzicht”. Stevige taal uit gezaghebbende bron, die niet zomaar terzijde kan worden gelegd, omdat er zich een praktische noodzaak voordoet.
/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2020/04/data57703363-db5c69.jpg)
Diens advies was tot voor kort vertrouwelijk, maar werd openbaar nadat de Kamer in een motie van de VVD’er Ellian opriep niet te wachten totdat in 2030 in Zeeland een nieuwe extra beveiligde inrichting (EBI) zou zijn gebouwd. Maar om nu alvast deze noodzakelijke uitbreiding van de EBI in Vught te realiseren. Spreiding over meerdere locaties moet worden voorkomen, vooral om veiligheidsredenen. Beroepsdaders uit de zwaarste categorie vormen een uitdaging voor Justitie. De groep groeit, de straffen worden langer, de dreiging neemt toe, de noodzaak tot isolatie groeit navenant. De druk op het personeel, de advocatuur en de omgeving groeien ook. Eerder wees de burgemeester van Vught al op risico’s voor bewoners van de vele riskante gedetineerdentransporten. ‘Ondermijning’ door de georganiseerde criminaliteit is veel besproken – in en rond de PI Vught is het tastbaar.
De Tweede Kamer staat mede daarom achter verscherping van de maatregelen. Er was brede steun voor de oplossing voor het ruimteprobleem in het ‘penitentiair erfgoed’ uit de oorlogsjaren op het eigen terrein. Minister Weerwind (Rechtsbescherming, D66) ontraadde de motie nog, mogelijk vanwege historische gevoeligheden. Maar werd door zijn eigen fractie niet gesteund. ‘De Bunker’, zoals het gebouw heet, wordt nu gebruikt als opslag- en vergaderplek. Vanaf de bevrijding tot 2013 werden er steeds gedetineerden gehuisvest, waarna het werd afgekeurd. Het gebouw was decennialang dus een fungerende gevangenis.
Dat het ook één van de meest beladen ‘lieux de mémoire’ is van de Nederlandse oorlogsgeschiedenis is intussen óók waar. Het ‘bunkerdrama’ uit 1944, toen in cel 115 tien vrouwen stikten omdat ze met z’n 74’en op negen vierkante meter werden opgepropt, valt nog immer niet te bevatten. Vanuit De Bunker werden door de bezetter talloze verzetsstrijders naar het nabije bos afgevoerd om te worden doodgeschoten. Wie het aanpalende Nationaal Monument Kamp Vught bezoekt, komt moreel, historisch en emotioneel bijgeschoold terug, om de Rijksbouwmeester te citeren.
Vught is een nationaal litteken, een kras op de ziel, een anker van de geschiedenis waar iedere burger van dit land geweest moet zijn. Juist om te beseffen wat vrijheid, rechtsstaat en democratie betekenen. Van cel 115 is dan ook dáár een replica te bezoeken, inclusief de deur die 14 uur dicht zat. Wie die ruimte betreedt en er z’n ogen sluit weet meteen wat marteling inhoudt.
Dan zijn acht nieuwe cellen in een sinds 2013 buiten gebruik gesteld historisch cellengebouw op het EBI-terrein inderdaad een concessie. Maar geen onoverkomelijke. Ja, toen en nu kunnen ‘schuren’. Maar dat hoeft niet slecht te zijn. Ze kunnen elkaar ook versterken, door confrontatie, door nevenschikking, louter door presentie. De geschiedenis van de Bunker als levende waarschuwing – verbouwing en heringebruikname met respect voor het verleden is dan moreel voorstelbaar. Mits de échte cel 115 beschikbaar blijft voor de herdenking, iedere vijf jaar.