Er is iets merkwaardigs aan de hand met taal in Nederland. Terwijl het Engels in het hoger onderwijs onwenselijk wordt verklaard, is in de grote steden meertaligheid de norm aan het worden. Luister op straat of in de horeca en je hoort Arabisch, Chinees, Hindi, Italiaans, Pools, Spaans en nog veel meer. Deels toeristen, deels studenten, deels migratie. De Nederlandse millennials en generatie X spreken echter Frans noch Duits, en vrij rudimentair Engels. Ondertussen slibt het alledaagse Nederlands vol met anglicismen. Tegelijkertijd blijkt ook de algemene taalbeheersing van scholieren onder de maat, vooral, maar niet uitsluitend, in gezinnen waar Nederlands niet de moedertaal is.
Naast internationalisering via studenten en jonge professionals en sociale media, bestaat dus het tegendeel: het naar binnen gekeerd blijven van groepen met een laag sociaaleconomisch profiel. Kinderen die opgroeien in gezinnen waar de ouders het Nederlands beperkt machtig zijn, beginnen met een handicap. Tegelijkertijd wordt de Nederlandse taal het slachtoffer, in WhatsApp-berichten, en geofferd door docenten die in tenenkrommend Engels Multatuli aan studenten uitleggen, en door talkshowpresentatoren die nooit Multatuli lazen en geen complexe zinnen uit hun mond krijgen.
Op het oog zijn dit afzonderlijke verschijnselen. Maar de groeiende dominantie van het Engels, de verengelsing en verwaarlozing van het Nederlands en de moeizame integratie zijn symptomen van een linguïstische overgang naar een land waarin Nederlands wel gesproken blijft, maar niet meer de enige referentie is. Dat stuit op verzet: de polarisatie neemt een taalkundige vermomming aan. Wie voor Nederland is, is voor het Nederlands.
Maar dit alles is een achterhoedegevecht. Natuurlijk is de Nederlandse taal innig verbonden met de geschiedenis en cultuur van het Koninkrijk en moeten de taal en de bijbehorende literatuur gekoesterd worden. Maar het is niet of-of. De toekomst van Nederland is multicultureel en meertalig. Van de Nederlandse bevolking van 17,6 miljoen, zijn 2,6 miljoen mensen in het buitenland geboren en horen 2 miljoen tot de tweede generatie met minstens één buitenlandse ouder (2022, CBS).
Mensen van Europese afkomst vertegenwoordigen aan het eind van deze eeuw hooguit tien procent van de wereldbevolking, Nederlanders een fractie daarvan. De Nederlandse taal en cultuur, net als de Europese, zullen een plaats behouden – maar naast een veelheid van andere culturen en talen en al dan niet simpele versies van het Engels. Meertaligheid wordt de norm.
Want het beheersen van een andere taal dan je moedertaal brengt zoveel meer. Eén taal is géén taal. Pas als je meer dan één taal kent, besef je dat wat vanzelfsprekend lijkt, dat niet is. Talen zijn goed voor je cognitieve vaardigheden en bevorderen de empathie. Al jaren geleden pleitte de onlangs gestorven Mathieu Segers voor een „polyglot Europa”, een „investering in cohesie en wederzijds vertrouwen”.
De eerste stap is om veel meer in te zetten op talen op school, in volksuniversiteiten en de media. Waarom zijn er zo weinig Arabische en Chinese films op de televisie en bij streamingdiensten? Meertaligheid moet niet alleen voor autochtone Nederlanders gelden, maar voor iedereen. Wil je in Nederland wonen, dan betekent dat Nederlands leren. Engels wordt verplicht voor iedereen vanwege de onvermijdelijke internationalisering. In de toekomst beheersen alle Nederlanders naast hun moedertaal en Engels minstens één andere Europese taal, maar liefst (ook) een van de wereldtalen Arabisch, Hindi of Chinees. Kortom: iedereen meertalig!