De commissie blijkt naar eigen zeggen geschrokken, na het onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag bij de publieke omroep. Geen goed teken, ook voor wie zich de publicaties over wangedrag bij Studio Sport en DWDD nog goed voor ogen kan halen. Het kon dus nog een tandje misselijker dan gedacht, de arbeidscultuur in de Hilversumse tv- en radiostudio’s. Zo’n 1.500 van ruim 2.000 omroepmedewerkers die de moeite namen een enquête in te vullen, waren „doelwit of getuige” van overschrijdend gedrag, zo is nu gebleken. Dat varieerde van seksisme, pesten en intimidatie tot discriminatie, machtsmisbruik en incidenteel geweld. Met als gevolg stress, burn-out, slapeloosheid en vroegtijdig afhaken. Wie jong is, vrouw, zwart of homoseksueel liep er een hoger risico. „Medewerkers van de NPO zijn onder meer bij hun keel gegrepen, tegen de grond geduwd en in het gezicht gespuugd”, valt letterlijk te lezen. Behalve laakbaar is dat ook strafbaar.
De commissie-Van Rijn laat door de breedte van haar onderzoek zien dat de slachtoffers die de laatste jaren de moed hadden hierover aan de bel te trekken niet alleen staan. Die erkenning alleen al maakt het rapport waardevol. Met de goed gemikte titel ‘Niets gezien, niets gehoord en niets gedaan’ geeft de commissie een stevig signaal, vooral aan de bestuurders. Het neemt tegelijkertijd de structuur van de publieke omroep op de korrel, met z’n ingewikkelde verdeling van verantwoordelijkheden en onvoorspelbare toekenning van middelen. Het personeel is er de dupe van. Het rapport: „De huidige manier van werken is onnodig belastend voor medewerkers, omdat hiermee een vorm van onzekerheid ontstaat die niets te maken heeft met hun prestaties of functioneren.” Of je baan blijft bestaan, je contract wordt verlengd, een loopbaanstap mogelijk is – er heerst willekeur.
Zeker een decennium lang is dit onder ieders ogen uit de hand gelopen. Er blijkt regelmatig over gerapporteerd en gewaarschuwd. Maar niemand voelde zich kennelijk verantwoordelijk om er een halt aan toe te roepen. Het laat nogmaals zien dat bij grote kwesties in het publieke omroepbestel (toetreding nieuwe omroepen, sancties voor Ongehoord Nederland, salariëring, programmaregie) hét probleem governance blijkt te zijn: wie heeft waarover macht en dient zich waarvoor te verantwoorden.
De angel in het rapport zit toch vooral in het omineuze „niets gedaan”. De haast retorische vraag is dan: waarom niet? Was er onvoldoende toezicht, geen erkenning of begrip van het probleem? Zag niemand de urgentie, ontbrak inzicht in het amorele handelen? Speelden er andere belangen, zoals kijkcijfersucces? Was de managementcultuur aangetast – het idee dat bij tv-maken ‘op topniveau’ nu eenmaal een vorm van asociaal gedrag geïncasseerd moet worden? Het antwoord is vermoedelijk: van alles wat. Uiteindelijk gaf 90 procent van het personeel „falend leiderschap” als diagnose. Egocentrisch, toxisch, wispelturig.
De commissie komt met een aantal aanbevelingen die door hun eenvoud ook verontrustend zijn. Immers, „zolang de kwaliteit van het leiderschap niet op orde is, medewerkers zich niet veilig voelen en de directie geen verantwoordelijkheid neemt, blijft grensoverschrijdend gedrag in stand”. Dan zijn adviezen om álle presentatoren „begeleiding” te geven „ook als zij dat niet willen”, de klachtenregeling te „verbeteren” en voortaan bestuurders die snel te machtig worden, aan een „maximale zittingstermijn” te binden achterstallig onderhoud. Wat natuurlijk wel moet gebeuren, maar zéker niet alleen.