Van tienerkamer tot miljoenenpubliek: hoe het TikTokdansje de popcultuur veranderde

Het is juli 2023. De Australische popster Troye Sivan (28) brengt zijn zomerhit ‘Rush’ uit, met een videoclip als een XTC-trip waarin hij feestend, flirtend en dansend een ode brengt aan queerliefde- en vreugde. Deze eerste single van zijn derde album Something To Give Each Other wordt een megahit, goed voor twee Grammy-nominaties. Maar al vóór de officiële release ging het liedje rond op TikTok. Een maand voor het uitkwam gaf Sivan het refrein vrij voor gebruik op de app. Tegelijkertijd verscheen op zijn account een kort filmpje waarin hij samen met de Filippijnse ‘TikTokdanser’ Niana Guerrero (17) een deel van de choreografie danst die later in videoclip van ‘Rush’ te zien is.

Troye Sivan was het gezicht van Valentino, speelde in X-Men: Origins en in Boy Erased en maakte nummers met wereldsterren als Ariana Grande en Taylor Swift. Niettemin trok -Guerrero, die als kind haar eerste dansfilmpjes op Youtube plaatste, een groter publiek dan de superster. Op TikTok heeft ze 41,7 miljoen volgers, twaalf keer zoveel als Sivan. Mede dankzij haar, en de vele TikTokdansers die het dansje ook opnamen, ontdekten 30 miljoen TikTokkijkers het nummer.

Zolang er hits zijn, wordt daarop gedanst. In de jaren zeventig zweefden tienermeisjes, betoverd door Kate Bush, voor de tv. Rond de eeuwwisseling dansten meisjes in hun slaapkamers op Britney Spears tot de lijm van hun nepnavelpiercing losliet. Maar de mogelijkheden om een filmpje te delen waren, zelfs toen er al internet was, tot de komst van Youtube in 2005 beperkt. Nu bereikt Guerrero op TikTok op een gemiddelde dag tien keer zoveel mensen als Beyoncé en Madonna. Goed beschouwd verleende ze Troye Sivan een gunst door op zijn muziek te dansen.

De Chinese app TikTok, speciaal ontwikkeld om korte filmpjes mee te maken en te delen, werd in 2017 gelanceerd in de meeste delen van de wereld; alleen in Europa duurde het een jaar langer. Het gedrag van de gebruiker weegt zwaar in het algoritme, zwaarder dan bij Instagram, Facebook en X. Een gebruiker hoeft maar een paar seconden bij een filmpje te blijven hangen en het wordt opgemerkt. Binnen een uur weet TikTok wat je interesses zijn en schotelt de app je passende filmpjes voor.

De opkomst van TikTok, dat nu 1,1 miljard actieve gebruikers per maand heeft, is onlosmakelijk verbonden met dans en muziek: kort na de lancering kocht het Chinese moederbedrijf ByteDance de Shanghaise playback-app Musical.ly, dat gebruikers gratis muziek aanbood. Musical.ly had destijds meer dan 200 miljoen (vooral jonge) gebruikers. ByteDance besloot die playbackfuncties en alle profielen van bestaande gebruikers te combineren in één nieuwe TikTok-app.

Hoe groot dans nog is op TikTok is lastig te meten, zegt Alexander Jansen, TikToks woordvoerder voor Nederland. Maar: „De eerste associatie die TikTok oproept bij mensen: dat is alleen maar voor dansfilmpjes, toch? Nou, dat zijn we natuurlijk al lang niet meer.”

Inmiddels wordt muziek ook vrijgegeven op Instagram en YouTube. Anno 2024 kun je eigenlijk net zo goed spreken van een socialemediadansje als van een TikTokdansje. En dat dansje heeft de cultuur, in elk geval de popcultuur, voor altijd veranderd.

Foto’s: TikTok

Heel de wereld danst

Werd er voorheen al geërgerd gesproken over het nemen van een selfie in het openbaar, nu positioneren tieners en twintigers in metro’s, winkelcentra, steegjes en op treinstations hun telefoon zorgvuldig tegen een muur, zetten de camera aan, stappen haastig achteruit en beginnen te dansen. Daarna pakken ze de telefoon weer op, kijken terug en doen alles zo nodig opnieuw – tot het goed genoeg is om op TikTok te zetten. De voetganger die het lef heeft om het beeld te verstoren betaalt ervoor met zijn gezicht op sociale media.

Jesse Klaver op TikTok

En het zijn allang niet meer alleen influencers die meedoen aan een danschallenge (een viral dansje nadoen en opnemen) die op TikTok aan het dansen zijn. Van de Masaka Kids (zes miljoen volgers op TikTok), een dansgroep van weeskinderen uit Oeganda, tot Jesse Klaver (31.400), die dansend Mark Ruttes verdediging van het wissen van sms’jes belachelijk maakt; van professionele balletdansers als de Canadese Pierre-Émile Lemieux-Venne (1,2 miljoen), die voor zijn tv verkleed dansjes uit bijvoorbeeld Dirty Dancing en Shrek nadoet, tot The Old Gays (elf miljoen), vier Amerikaanse queermannen op leeftijd die nogal moeizaam bewegen – het lijkt of de hele wereld dansfilmpjes maakt.

Geen hit zonder TikTokdansje

Billboard, het toonaangevende Amerikaanse weekblad voor de muziekindustrie, heeft sinds eind vorig jaar een TikTok Top 50. Nummers die viral gaan belanden vaak ook op de ‘gewone’ Billboard-lijsten.

Driekwart van de TikTokgebruikers zei in 2020 in een enquête nieuwe artiesten te ontdekken via de app, bijna tweederde komt er nieuwe muziek tegen. Recentere data ontbreken, maar Billboard schrijft dat „eind 2023 de dominantie van TikTok in de muziekindustrie herhaaldelijk is vastgesteld”.

Ook als een nummer jaren oud is, kan het een nieuw hoogtepunt bereiken dankzij een danstrend. Dat gebeurde in november 2022, toen Jenna Ortega – in een scène van de Netflix-serie Wednesday – hypnotiserend danste op ‘Goo Goo Muck’ van The Cramps, een nummer uit 1981. Betoverd door deze dansscène gingen jongeren de dans nadoen op TikTok: de #Wednesdaydance werd een viral danstrend. Het nummer van The Cramps werd alleen vervangen door Lady Gaga’s ‘Bloody Mary’ (2011), versneld afgespeeld. Ondertussen is die bewerkte versie gebruikt in 3,9 miljoen filmpjes op het platform, ‘Goo Goo Muck’ in ‘maar’ 242.000 filmpjes. Gaga belandde met haar oude nummer in de Billboard Global 200 en Hot 100. Het liedje van The Cramps had voor de première van Wednesday 2.500 streams per dag in Amerika, dat aantal schoot daarna naar 134.000 streams per dag.

Artiesten die mee willen doen op TikTok maken korte, pakkende nummers zonder veel poespas, omdat die de meeste kans hebben om viral te gaan. Een schoolvoorbeeld is de megahit ‘Unholy’ (2023) van Sam Smith en Kim Petras, die er een Grammy mee wonnen en in de top 5 van Billboard belandden. Een maand voor de release begonnen de artiesten al te TikTokflyeren door filmpjes met elkaar te maken en een dansje bij het nummer te delen. Sommige artiesten schrijven zelfs speciaal nummers voor TikTok, zoals de Canadese rapper Tiagz (6,3 miljoen volgers op TikTok). Hij refereert in die nummers aan trends, grapjes en memes die rondgaan op TikTok.

Niet iedereen wil meedoen: in 2022 hekelde zangeres Halsey (drie Grammy-nominaties, 41,5 miljoen maandelijkse luisteraars op Spotify) publiekelijk het feit dat ze van haar label geen muziek mocht uitbrengen zonder er een TikTokcampagne bij te bedenken. „Alles is marketing”, schreef ze in een kort TikTokfilmpje waarin haar nieuwe nummer klonk en alleen haar gezicht en de tekst te zien waren. „Ik wil gewoon muziek uitbrengen, man. Ik verdien beter dan dit.” Grappig genoeg ging juist dít filmpje (dat ondertussen is verwijderd door de artiest) viral.

Foto’s: TikTok

Dansen maakt rijk

De Amerikaanse tiener Charli D’Amelio – de eerste die de grens van 100 miljoen TikTokvolgers passeerde – verdiende alleen al tussen juni 2022 en juni 2023 23 miljoen dollar met onder meer merkdeals. En dat dankzij TikTokfilmpjes met choreografieën waarvan je als kijker denkt: dat zou ik ook kunnen. Inmiddels is D’Amelio ook realityster (The D’Amelio Show op Hulu), heeft ze haar een eigen parfumlijn en poseerde ze voor Prada.

Op de Forbes Top Creators-lijst, een overzicht van de best verdienende influencers, staan, mede dankzij hun dansfilmpjes op TikTok, ook onder anderen de zus van Charli, Dixie D’Amelio (verdiende tussen juni 2022 en juni 2023 11,5 miljoen dollar), Addison Rae (6 miljoen dollar), Michael Le (4,4 miljoen dollar) en Bella Poarch (3,3 miljoen dollar).

Het TikTokdansje waarmee de D’Amelio in 2019 doorbrak, ‘Renegade’, was niet bedacht door D’Amelio zelf, maar door de destijds 14-jarige Jalaiah Harmon uit Atlanta. De Afro-Amerikaanse tiener deelde op Instagram een gecompliceerde dans op het nummer ‘Lottery’ van rapper K-Camp. De versimpelde versie van D’Amelio ging viral. De naam van Harmon, die later in The New York Times vertelde dat ze al sinds haar vroege jeugd keihard aan een danscarrière werkt, werd niet vermeld.

„Het gaat niet alleen om het hebben van plezier”, zegt Pamela Krayenbuhl, mediahistoricus en universitair docent aan de The University of Washington Tacoma. „Het gaat om winst maken; er zit geld in TikTok en jongeren weten dat. Ze zien het als een alternatief voor een traditionele baan.”

Veel Afro-Amerikaanse jongeren en personen van kleur krijgen niet de credits die ze verdienen, ziet Krayenbuhl. „Als de dansen die getalenteerde jongeren online hebben gezet viral gaan, gebeurt dat via de lichamen van witte, rijke kinderen.” Ze noemt bijvoorbeeld Addison Rae (88,6 miljoen volgers). Ook zij nam de versimpelde Renegade-dans op.

Andere beroemde TikTokdansjes gecreëerd door zwarte makers: de ‘Twerkulator’ (Layla Muhammed, genoemd naar het gelijknamige nummer van City Girls), de ‘Savage’ (Keara Wilson, naar het nummer van Meghan Thee Stallion) en de ‘Out West’ (Nicole Bloomgarden, naar het nummer van JackBoys & Travis Scott). Hoeveel dansfilmpjes ermee zijn gemaakt, is lastig te meten. Maar het aantal verschillende filmpjes waarin het liedje van de danschallenge is gebruikt geeft een indicatie: 14 miljoen met Renegade’s Lottery, 416 duizend met Twerkulator, 11,1 miljoen met Savage en 6,8 miljoen met Out West.

Na het artikel in The New York Times boden D’Amelio en Rae hun excuses aan aan Harmon en dansten samen met haar de lastige, originele versie. Sindsdien melden veel TikTokkers wiens dansje ze opvoeren.

Foto’s: TikTok

TikTokdans is een dansstijl

„I’ll dance, dance, dance, with my hands, hands, hands, above my head, head, head.” Het refrein van Lady Gaga’s ‘Bloody Mary’, opnieuw een hit dankzij het Wednesday-dansje, verwoordt precies hoe er meestal wordt gedanst op het platform: handen die boven, langs, achter en voor het hoofd gehouden worden.

Chuyun Oh, hoogleraar danstheorie en -praktijk aan de dansfaculteit van de University of San Diego, volgde vijf jaar lang veertig K-pop-dansers in de VS en Zuid-Korea. Volgens Oh is K-popdans – de choreografie bij Koreaanse popmuziek – kenmerkend voor dans op sociale media in het algemeen. „Het primaire platform van K-pop is sociale media. Het podium voor dans is er kleiner dan ooit en tegelijkertijd grenzeloos, dankzij het internet. De dansjes zijn er strak en zitten vol met gebaren en gezichtsuitdrukkingen die de aandacht van de kijker moeten trekken en vasthouden.” In het theater kan dans een paar uur duren, zegt Oh. „Op TikTok moet je in maximaal vijftien seconden laten zien wat je kan binnen de kaders van een schermpje. Kijkers verlaten de meeste filmpjes zelfs al binnen een paar seconden.”

Het TikTokdansje is een op zichzelf staande dansstijl geworden en onderdeel van de brede cultuur, zegt mediahistoricus Pamela Krayenbuhl van The University of Washington Tacoma. „Je ziet het nu ook in commercials, concerten, muziekvideo’s en bij het optreden van Rihanna tijdens de Superbowl.”

TikTokdans staat overigens niet stil. Dans op TikTok is professioneler en meer niche geworden, schreef The New York Times in 2023. De ‘danschallenge voor iedereen’ is daardoor aan het afnemen. „Een gevarieerde groep dansartiesten – minder verveelde tieners (hoewel ze er nog steeds zijn), meer getalenteerde experts – heeft nieuwe manieren gevonden om creatief te zijn met het korte videoformaat van de app”, aldus het artikel. Dansers gebruiken oneindig veel trucjes om te spelen met beeld en geluid, zoals optische illusies, manieren om een grote groep dansers verticaal te filmen en het creëren van chaos. Een deel van deze effecten bedenken de dansers zelf, andere technieken halen makers van videobewerkingsoftware (bijvoorbeed Adobe Premiere Pro), zoals Cale Brown (7,2 miljoen volgers op TikTok), die danst met tot zes klonen in verschillende outfits. Of Kelli Erdmann (9,3 miljoen volgers), die achtergronden en kleuren in haar filmpjes verandert. En dan zijn er nog de effecten die TikTok zelf aanbiedt. In de app zijn filters en andere foefjes te vinden die de gebruiker versneld, in slowmotion, jonger, groter of in stopmotion in beeld brengen.

Dansjes verkopen (bijna) alles

Potentiële viral dansjes kunnen op bestelling worden gemaakt. Bijvoorbeeld bij OrokanaWorld, opgericht in 2011 door Djerraldo Goedhart (32). Het Nederlandse bedrijf maakt filmpjes voor festivals (7Fest, Pal Mundo) en artiesten (Bizzey, Frenna) die dans willen inzetten voor een groter online bereik. De Amsterdammer huurt hiervoor jong danstalent in, dat hij vaak ontdekt via TikTok en Instagram.

Er zijn ook bedrijven die zelf op zoek gaan naar dansers voor marketing. Als onderdeel van een Odido-campagne maakten de dove danser Court, de slechthorende zanger sor en Sigourney K een liedje en bedachten daar een TikTokdansje bij om mensen de Nederlandse Gebarentaal te leren.

De Amerikaanse fastfoodketen Chipotle Mexican Grill komt met geestige danschallenges op TikTok voor hun inmiddels 2,2 miljoen volgers. Aan bijvoorbeeld de #GuacDance deden duizenden fans van het restaurant mee en deelden filmpjes van het sullige dansje op het platform.

En dan zijn er nog de politici die een dansje wagen als pr-stunt. De Indonesische presidentskandidaat en minister van Defensie Prabowo Subianto (72) doet vrolijke dansjes op politieke evenementen, waarna filmpjes van zijn moves op sociale media belanden en viral gaan. The Guardian kopte in januari: „Van militair leider tot ‘ongevaarlijke opa’: de rebranding van de Indonesische Prabowo.” De voormalige schoonzoon van wijlen dictator Soeharto wiebelt met zijn heupen en zwaait met zijn armen in TikTokfilmpjes die meer dan een miljoen keer zijn bekeken. Uit een recente peiling kwam naar voren dat Prabowo Subianto erin slaagt de jonge kiezers naar zich toe te trekken.

Voor de Nieuw-Zeelandse politicus Christopher Luxon pakte het ook niet slecht uit toen hij met studenten danste in een TikTokfilmpje tijdens zijn verkiezingscampagne in 2023: hij is nu de premier van het land.

Toch kan zo’n lollig TikTokdansje de plank misslaan, zegt mediawetenschapper Linda Duits. „Veel jongeren zien politiek als een serieuze zaak, en dan moet je dat niet verdraaien. Als je bij de jongerenafdeling van GroenLinks zit kun je het heel leuk vinden dat Jesse Klaver een dansfilmpje maakt, maar dat betekent niet dat andere jongeren dat ook vinden.”