‘Het zou toch fijn zijn als je de hele oorlog zou kunnen slapen.’ Het zijn woorden van een 7-jarig Joods meisje, Beate Oestreicher, in het door de Duitsers bezette Amsterdam. Ik las ze in een brief die haar vader, de internist Felix Oestreicher, op 17 oktober 1941 aan vrienden en familie schreef. En ineens besefte ik hoe onbegrijpelijk een oorlog voor kinderen is.
Al sinds 1937 deed Felix, die een jaar later met zijn gezin uit het Boheemse Karlsbad naar Nederland zou vluchten, in getypte, met carbonpapier vermenigvuldigde nieuwsbrieven wekelijks verslag van het opgroeien van Beate en haar beide zusjes, de tweeling Helly en Maria. En omdat de meisjes een ‘drieling’ vormden, werd ‘drielingnieuws’ de noemer van die brieven. Het zouden er 168 worden. Een week nadat Felix op 25 oktober 1943 zijn laatste brief schreef, werd het gezin, op Helly na, naar Westerbork gedeporteerd en vandaar naar Bergen-Belsen. Onlangs verschenen 74 van die brieven, voorzien van familiefoto’s van Felix’ zuster Maria Austria, in een fraai vormgegeven boek met als titel 3lingnieuws.
Op zich is het allemaal niet zo bijzonder wat Felix schrijft. Hij doet vooral verslag van wat zijn dochtertjes leren en lezen, van hun gezeur, kattenkwaad en ruzietjes. Een enkele keer wordt melding gemaakt van een razzia van deur tot deur of van luchtalarm.
Maar Felix had een doel met zijn nieuwsbrieven. Zo wilde hij laten zien dat elk nieuw leven het waard is om beschreven te worden, voor het geval het ineens verdwijnt of vernietigd wordt. Op 17 februari 1942 schrijft hij dan ook iets heel anders aan zijn vaste lezers, in een brief die hij niet verstuurt, maar die hij hun ooit nog eens hoopt voor te kunnen lezen. Hij doet daarin verslag van de ontreddering van zijn gezin nu de nazi’s de Joden het leven steeds onmogelijker maken. Nergens beleeft Felix nog plezier aan. En als een echte intellectueel beklaagt hij zich erover dat je geen boeken mag meenemen bij je ‘emigratie’ of naar een kamp.
Ook heeft Felix het over zijn droom waarin hij met zijn gezin zelfmoord pleegt en uit hij zijn woede over zijn rijke schoonvader, de Amsterdamse hoogleraar farmacologie Ernst Laqueur, die hem in 1938 geen geld wilde geven om te emigreren. En dan moet ook nog zijn vrouw Gerda steeds huilen van de spanningen. Op zijn beurt valt Felix tegen haar uit, waarop hun dochtertjes elkaar eveneens in de haren vliegen.
Maar aan het eind van die brief, die leest als een testament, vertelt hij waarom hij al die eerdere brieven over de ontwikkeling van zijn dochtertjes heeft geschreven en dat hij daarmee wil doorgaan zolang het nog kan: ‘Ik hoop dat ze ooit worden gepubliceerd, als aandenken aan ons en de kinderen. Dat mensen ze met plezier kunnen lezen, dat onze nagedachtenis bewaard blijft zodat we niet voor niets hebben geleefd.’
Het deed me denken aan mijn vriend Manfred, die jarenlang met een Anne Frank-tentoonstelling door Rusland reisde. Op een dag vroeg een Siberische scholiere, die veronderstelde dat Anne nog leefde, hem of hij haar de groeten wilde doen. Met Felix en Gerda Oestreicher gebeurt nu hetzelfde. Na bevrijd te zijn door het Rode Leger, stierven zij aan tyfus. Maar hun dochtertjes hebben de oorlog overleefd. Met 3lingnieuws hebben zij hun ouders onsterfelijk gemaakt.