Het is bemoedigend dat in Duitsland zóveel mensen de straat op zijn gegaan om te laten zien dat de opkomst van extreem-rechts hen niet koud laat. Honderdduizenden demonstreerden afgelopen week en dit weekeinde tegen radicaal-rechtse tendensen in de politiek, en vóór de democratische waarden en instituties die het fundament van de bondsrepubliek vormen.
Het massale protest strekte zich uit van Hamburg tot Berlijn en München, van Keulen tot Dresden, Leipzig en Chemnitz. Want ja, ook in steden die ooit tot de DDR behoorden wilden grote groepen mensen laten zien dat de pretentie van de radicaal-rechtse AfD dat zij ‘het volk’ vertegenwoordigt niet klopt. Ook in de deelstaten waar die partij nu in de peilingen aan kop gaat, met in Saksen en Thüringen zelfs een zorgwekkende 36 procent, vertegenwoordigt de AfD niet de meerderheid.
In juni zijn er verkiezingen voor het Europees parlement, en in september voor de deelstaatparlementen van Saksen, Thüringen en Brandenburg. Sterk aan de demonstraties is dat zij vóór die verkiezingen zijn gehouden, en niet pas als treurmarsen erna.
Zo hebben de demonstranten een tijdige waarschuwing dat er veel op het spel staat afgegeven, niet alleen aan potentiële AfD-kiezers, maar ook aan politici die straks in de verleiding kunnen komen te gaan samenwerken met deze partij. Een partij waarvan de veiligheidsdiensten in elk geval onderdelen tot extreem-rechts hebben verklaard, en waarvan de aanvoerder in Thüringen volgens de rechter een fascist mag worden genoemd.
Bij zo’n partij is de democratie niet in goede handen, was de boodschap van de betogers. Het is belangrijk dat die boodschap ook buiten Duitsland wordt gehoord. Want in andere Europese landen, van Italië tot Frankrijk en Nederland, heeft radicaal rechts ook de wind in de zeilen. Maar daar lijkt, anders dan in Duitsland, nauwelijks het besef doorgedrongen dat partijen die geen respect voor democratische waarden tonen, snel een serieuze bedreiging voor het hele democratische staatsbestel kunnen vormen wanneer zij aan de macht komen.
In Nederland is de hoofdrolspeler in de formatie van een nieuw kabinet een politicus die zijn minachting voor de volksvertegenwoordiging en de rechterlijke macht met verve heeft uitgedragen. Wat democratische waarden voor Geert Wilders betekenen valt ook af te lezen aan de organisatie van zijn partij, waarvan hij het enige lid is. Een partij die niet democratisch georganiseerd is, die geen partijcongressen houdt om de koers te bepalen en te stemmen wie de leider is: zelfs bij de AfD zou dat ondenkbaar zijn.
Het signaal van de Duitse betogers, die hun geschiedenis kennen, is dat het gevaarlijk is te denken dat het allemaal zo’n vaart niet zal lopen. Dat is ook een boodschap aan de buurlanden. De recente onthulling dat AfD-politici aanwezig waren bij een bijeenkomst in Potsdam, waar een plan van de extreem-rechtse Identitaire Beweging werd besproken voor de deportatie („remigratie”) van mensen met een migratie-achtergrond (ook met Duitse nationaliteit) die onvoldoende geïntegreerd zouden zijn, heeft ongetwijfeld bijgedragen aan de hoge opkomst bij de betogingen.
De demonstranten hebben getoond dat zij doordrongen zijn van het gevaar van extreem-rechts voor de democratie. Dat is mooi, maar niet genoeg. Het vervolg moet komen van de politiek: van politici in het parlement, en van de burgers bij verkiezingen.