Is er iets kerstigers dan een oproep tot vrede? Ik moet bekennen dat ik de vredesboodschap van Kerst een beetje wantrouw. Ik weet nog precies waar ik was – zeven jaar, niets vermoedend bladerend door mijn kinderbijbel – toen ik me voor het eerst realiseerde dat de baby die met Kerst geboren wordt, dezelfde persoon is die rond Pasen onder gejoel van een menigte doodgemarteld zou worden aan een kruis. Kerst heeft sindsdien een vreemde bijsmaak. Een baby die vrede brengt, leuk hoor, maar weten jullie wel wat er met hem gaat gebeuren? Vrede via grof geweld, zo begrijp ik stiekem de ware boodschap van het kerstfeest.
Sinds de grootschalige invasie van Oekraïne heb ik sowieso een rare verhouding met het woord vrede gekregen. Ik ergerde me het afgelopen jaar mateloos aan de westerse oproepen tot vredesonderhandelingen. Zo erg dat mijn vrienden begonnen te grappen dat ik ‘vrede haat’. Dat gaat wat ver, maar het klopt dat ik niet goed meer weet wat ik met het woord aan moet.
Met sardonisch plezier drukten dezelfde vrienden me een paar dagen geleden vredeskaarten uit de Singelkerk in Amsterdam onder mijn neus. Op die kaarten hadden kinderen uit die kerkgemeente hun visie op vrede gegeven. „Vrede is deze kaart sturen”, stond er bijvoorbeeld. „Vrede begint met het woord hallo.” (Dat is, met alle respect, onzin: genocide begint net zo goed met het woord ‘hallo’, als in ‘Hallo, doe de deur open, u gaat nu op transport.’) Het is allemaal vreselijk lief bedoeld, maar ik trok het slecht. Het pure, onschuldige kind: dat zullen we wel even vragen wat vrede is.
Die kaarten lijden precies aan hetzelfde probleem als de oproepen tot vrede vanuit landen die al lang vergeten zijn wat oorlog is. Ik heb geen hekel aan vrede, maar wel aan het vredesgezever van mensen die nog nooit oorlog hebben meegemaakt. Het is arrogant om vanuit onze luie stoel uit ‘oorlogsmoeheid’ om vrede te vragen, terwijl het niet onze steden zijn die bezet worden.
2024 ziet er niet goed uit voor Oekraïne. De solidariteit met het land die eerst zo vanzelfsprekend leek, staat zwaar onder druk. Biden krijgt zijn steunpakketten niet meer door het Congres, in Europa ligt Orbán dwars, de PVV wil de steun controversieel verklaren.
Toen ik vorige maand in Kyiv was, zag ik hoe de grootschalige oorlog z’n sporen had nagelaten bij mensen die ik nog kende uit (gradueel) vreedzamer tijden. De onzekerheid, de stress, de angst, de woede. Vrede is het minste wat je de Oekraïners gunt, het land heeft genoeg problemen zonder dat een hele generatie mannen in de loopgraven verdwijnt. Ik zou de Oekraïners nooit vertellen dat ze koste wat kost door moeten vechten, voor hun noch onze vrijheid.
Maar niemand die ik sprak, zag op dit moment heil in vredesonderhandelingen. De suggestie wekte vooral woede. Wat viel er te onderhandelen? Wie zou garanties geven dat Rusland niet zou hergroeperen en later doorpakken? Leven de mensen onder bezetting in Marioepol in vrede?
Misschien moeten we als het om vrede gaat niet luisteren naar kinderen of volwassenen die niet weten wat oorlog is, maar naar de mensen die er dagelijks de gevolgen van ondervinden.
Wat dat betreft was een van de kaarten van de Singelkerkkinderen toch onverwacht treffend. „Vrede is vrijwillig”, stond er. Een hersenbreker. Het betekent denk ik niet dat vrede altijd een keuze is. De Oekraïners hebben niet om deze oorlog gevraagd, Rusland doet ze dit aan. Maar een opgelegd akkoord, dat is geen vrede. Vrede, moet ik de kinderen die deze kaart schreven nageven, is vrijwillig.
Daarom proosten de Oekraïners die ik sprak deze Kerst niet op vrede, maar op de overwinning. Minder kerstig? Bij het sluimerende geweld dat voor de goede verstaander altijd al in het kerstfeest besloten lag, past het op een wrange manier precies.
Eva Peek is NRC-redacteur.