Ik sta het niet toe! Met die kreet mocht elk lid van de Pools-Litouwse adel tot eind achttiende eeuw parlementaire besluiten blokkeren. Dit ‘liberum veto’ was bijzonder in een tijd dat de Europese democratie in de kinderschoenen stond, maar droeg volgens historici uiteindelijk bij aan de ondergang van de Pools-Litouwse statenbond. De vijanden ervan wisten wel raad met al die besluiteloosheid. Pas na de Eerste Wereldoorlog zou Polen terugkeren op de kaart van Europa.
Het gaat misschien wat ver om de vorige week in Brussel gehouden EU-top te vergelijken met een Poolse landdag, maar dat de Hongaarse premier Viktor Orbán daar in zijn eentje cruciale besluiten rondom de oorlog in Oekraïne kon blokkeren, geeft wel te denken. De vetomacht van EU-landen is een laatste uitweg voor landen die zich, bij hoge uitzondering, niet achter een besluit kunnen scharen. Wat Orbán nu doet – die macht te pas en te onpas inzetten – komt echter neer op geopolitieke vernielzucht.
:format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/bvhw/wp-content/blogs.dir/114/files/2019/07/gruyter-caroline-de-2019-01-b.png)
Er was bijna geen moment dat de top níét draaide om Orbán, leider van een land met 2 procent van alle EU-inwoners. In eerste instantie leek de schade nog te kunnen worden beperkt. Donderdagavond gaven Europese regeringsleiders met gedoogsteun van Orbán groen licht voor onderhandelingen met Oekraïne en Moldavië over toetreding tot de EU. Hiervoor waren twee dingen nodig: een theaterstukje en een zak met geld. Omdat Orbán eigenlijk tegen was, werd in overleg met hem afgesproken dat hij op het moment van de stemming even de zaal zou verlaten. Wat mogelijk hielp was het besluit van de Europese Commissie aan de vooravond van de top om 10,2 miljard euro aan bevroren EU-fondsen voor Hongarije vrij te geven, omdat er daar stapjes zouden zijn gezet op rechtsstatelijk gebied, iets wat experts sterk betwijfelen.
Hoe dan ook: de opzet lukte en de Europese eenheid leek gered. Eventjes dan, want enkele uren later bleek dat Orbán voor een ánder besluit ten aanzien van Oekraïne niet van plan was om de zaal nog een keer tijdelijk te verlaten. De EU wil Oekraïne de komende vier jaar ondersteunen met 50 miljard euro. Dat is hard nodig want door de grootscheepse Russische invasie ligt Oekraïne ook materieel en financieel in puin. Door Orbán haalde dit voor het land belangrijke besluit de eindstreep niet.
Op 1 februari zal er weer over gesproken worden en de hoop is dat de sfeer dan beter is. Mogelijk zal de portemonnee opnieuw moeten worden getrokken om Orbán mild te stemmen. Regeringsleiders benadrukten na de top dat het geld voor Oekraïne er echt zal komen, alleen wat later.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data86657225-538211.jpg)
Dat laat onverlet dat de EU een modderfiguur slaat, temeer ook omdat in de VS de financiële en militaire steun voor Oekraïne op dit moment óók onderdeel is geworden van politieke koehandel. Zouden de Republikeinen die daar dwarsliggen hun verzet opgeven als blijkt dat de Europeanen er zelf ook niet echt lekker uitkomen met de hulp aan Oekraïne? Vast niet. Juist nu Rusland erin dreigt te slagen de oorlog in Oekraïne nog jarenlang te bevriezen, of erger, is er behoefte aan daadkracht en eenheid.
In de afgelopen jaren groeit het besef dat vetomacht de EU kan verlammen, en dat er daarom vaker moet worden gewerkt met zogenoemde gekwalificeerde (‘overtuigende’) meerderheden, om te voorkomen dat één land alles kan blokkeren. Orbán heeft met zijn acties in de afgelopen week opnieuw aangetoond dat hier niet meer te lang mee moet worden gewacht. Hij heeft een niet onaardig en best democratisch concept (‘geen land kan compleet worden genegeerd’) besmeurd.