Wat gebeurde er op 7 oktober, die eerste bloedige dag van de Gaza-oorlog? Een reconstructie

De aanval van Hamas, Israëlische bombardementen, de humanitaire crisis in Gaza, vrijgelaten gijzelaars: inmiddels duurt de Gaza-oorlog bijna twee maanden en de ontwikkelingen volgen elkaar zo snel op, dat het moeilijk kan zijn de gebeurtenissen te overzien. NRC keerde terug naar de aanval op de eerste zaterdag, de aanval die alles veranderde. Wat gebeurde er op die eerste, bloedige dag? Een reconstructie.

06:29

Supernova-festival

Het wordt langzaam licht deze zaterdagochtend op het Supernova-muziekfestival in de Negevwoestijn, dichtbij Re’im, in het zuiden van Israël. De hele nacht hebben de vierduizend bezoekers wild gedanst en terwijl de hemel oranje kleurt, staan ze opgetogen en bezweet tussen de tenten. Maar de zon is niet het enige wat boven de horizon verschijnt. Als een salvo raketten sporen door de lucht trekt, draaien sommige bezoekers zich om, om te kijken wat er aan de hand is. De muziek valt stil.

Op video’s van de ochtend is te zien dat sommige bezoekers op de grond gaan liggen en hun hoofd bedekken. Anderen verlaten het hoofdpodium en weer anderen beginnen in de richting van hun auto’s te lopen, die op nabijgelegen velden geparkeerd staan. Het festival ligt op slechts vijf kilometer van de grens met de Gazastrook.

06:31

Kibboets Be’eri

Vroeg op de ochtend is Gal Cohen (58) aan het hardlopen met zijn hond als hij plotseling wordt opgeschrikt door een serie explosies. Cohen, een kalende man met een bril, woont in kibboets Be’eri, een leefgemeenschap van zo’n duizend mensen dichtbij de grens tussen Israël en Gaza. Dus hij is gewend aan raketten en het geluid van de onderscheppingen door het Israëlische raketafweersysteem, de Iron Dome.

Maar dit is anders. De raketten volgen elkaar in rap tempo op en er komt geen einde aan de explosies. Zijn hond blaft wild.

06:37

Grens Gazastrook-Israël

Vlak na zonsopkomst breekt Hamas op verschillende plekken door de grens van Gaza met Israël. Langs die grens staan sinds 2021 over de hele linie geavanceerde grenshekken die ook doorlopen onder de grond. De hekken hangen vol met camera’s, radars en sensoren en aan beide kanten van deze ‘ijzeren muur’ zijn no-go-zones opgetuigd, met om de paar kilometer een observatietoren.

Op video’s, grotendeels van Hamas zelf, is te zien hoe de aanval begint. Drones leggen met explosieven Israëlische surveillancestations plat. Bewapende paragliders vliegen het hek over. Scherpschutters schakelen Israëlische ‘roboguns’ uit. Duizenden raketten worden afgevuurd. Met explosieven worden er gaten in het hek geblazen. Militanten in trucks en op motoren rijden Zuid-Israël in. Bulldozers vergroten vervolgens het gat, waardoor er fourwheeldrives en pick-uptrucks doorheen kunnen. Ook landen Hamas-terroristen vanuit speedboten op de Israëlische kust. Op verschillende plekken in Zuid- en Centraal-Israël gaat het luchtalarm af: operatie ‘Al-Aqsa-storm’ is begonnen.

Het regionale commando- en controlecentrum van het Israëlische leger, nabij kibboets Re’im, ondergaat een „volledige vernietiging” van „communicatiesystemen, hun antennes, zelfs de systemen die de sensoren op het hek zelf activeerden”, zegt de Israëlische luitenant-kolonel Alon Eviatar later. Tegelijkertijd brengt een Hamas-eenheid een explosief tot ontploffing bij de ingang van een ondergrondse bunker die de Israëlische inlichtingendienst Unit 8200 huisvest, een dienst vergelijkbaar met de Amerikaanse NSA. Dit gebeurt bij Urim, ongeveer zestien kilometer landinwaarts vanaf de grens met Gaza.

Het platleggen van de Israëlische communicatie is een van de oorzaken van de trage reactie van het leger op de aanval. Israël heeft veel moeite om te bepalen waar Hamas zich precies bevindt. Het overzicht ontbreekt: het hoofdkwartier in Tel Aviv kan daardoor moeilijk de ernst van de situatie inschatten. Hierdoor duurt het uren voordat de grondtroepen luchtsteun krijgen, al zijn de gevechtsvliegtuigen slechts minuten van het binnengevallen gebied verwijderd.

Hamas is volgens Israël op zeker 29 plekken door het grenshek gebroken. De doorbraken concentreren zich rond belangrijke militaire posten, zoals Erez aan de noordrand van Gaza, en ter hoogte van Re’im in het zuiden van Israël.

06:55

Kibboets Be’eri

Hardloper Gal Cohen heeft besloten naar huis te gaan met zijn hond, maar als hij daar aankomt, ziet hij twee mannen op een motor. Ze hebben geweren bij zich en dragen camouflagekleding en groene bandana’s. Hij duikt weg en belt het hoofd van de kibboetsbeveiliging, Arik Kraunik, om te vertellen wat hij ziet.

07:00

Thuis bij de ouders van commandant B.

Luitenant-kolonel B. wordt wakker gebeld. B. [media noemen alleen zijn initiaal, red.] is bij zijn ouders thuis voor sjabbat en Simchat Torah, een Joodse feestdag. Het is de legerleiding die belt.

B. is commandant van de Shaldag-eenheid, een elitekorps van de Israëlische luchtmacht, vernoemd naar de ijsvogel die met zijn snavel zijn prooi doorboort. De eenheid staat bekend om zijn geheime missies en het uitvoeren van operaties ver achter vijandelijke linies.

Voor eenheden als Shaldag is Gaza de afgelopen jaren langzaam van de radar verdwenen. Israël heeft de laatste jaren zijn aandacht verlegd naar het andere Palestijnse gebied dat het bezet houdt: de Westelijke Jordaanoever. Extreem-rechtse partijen in de regering-Netanyahu hebben sterk de nadruk gelegd op het verder koloniseren van dat gebied. De Israëlische regering is Gaza steeds minder interessant gaan vinden; daar zijn sinds 2005 geen Israëlische nederzettingen meer. Bovendien heeft Hamas zich de afgelopen jaren relatief koest gehouden. Israël is ervan overtuigd geraakt dat de groepering meer geïnteresseerd is geraakt in het besturen van de Gazastrook, dan in het aanvallen van Israël. Nu wordt dat idee ruw verstoord.

Commandant B. stapt uit bed en houdt een digitale bijeenkomst met de troepen van zijn eenheid. Hij roept hen op zich klaar te maken.

07:11

Kibboets Be’eri

Ook in de kibboetsen in het zuiden van Israël is de beveiliging de laatste jaren verslapt. Eerder waren in elke gemeenschap troepen gestationeerd, maar ook die manschappen zijn de laatste jaren verplaatst naar de Westelijke Jordaanoever om daar Israëlische kolonisten te beschermen.

In kibboets Be’eri, waar hardloper Gal Cohen woont, fungeert alleen een groepje vrijwilligers als beveiliging. Het hoofd van dit groepje is Arik Kraunik. Terwijl het luchtalarm klinkt en Gal Cohen zich met zijn dochter in zijn schuilkamer verschanst, rijdt Kraunik naar het toegangshek van de kibboets om de situatie te beoordelen. Maar nog voor hij bij het hek aankomt, wordt hij doodgeschoten. Bewakingscamera’s tonen om 07:11 uur gewapende mannen die door het geopende toegangshek het kibboets-complex oprennen. Al snel volgen er nog meer militanten, op motoren.

Een klein half uur later verstuurt het Israëlische leger een eerste tweet: „Terroristen hebben Israël geïnfiltreerd vanuit Gaza. Bewoners wordt gevraagd binnen te blijven.”

07:45

Supernova-festival

Op het festivalterrein van Supernova hebben bezoekers nauwelijks plek om dekking te zoeken. Velen van hen zijn weliswaar in een auto gestapt, maar een deel van de auto’s komt vast te staan. Er klinken geweerschoten, en sommige mensen besluiten dan maar uit hun auto te stappen en te voet verder te gaan. Zoals Ben Rudaeff, een jongen van begin twintig met donkere krullen en een baardje. Met een vriend probeert hij te ontkomen. Op het festival zijn ook beveiligers en een aantal politieagenten aanwezig. Zij proberen – terwijl festivalbezoekers vluchten – Hamas-militanten tegen te houden. Zo parkeren ze een auto schuin op de weg als militanten komen aanrijden.

08:00

Kibboets Be’eri

Commandant B. heeft het huis van zijn ouders verlaten. Met de veertien mannen van zijn Shaldag-eenheid gaat hij per helikopter naar Be’eri. Wanneer ze daar aankomen, beschiet Hamas hen meteen. Een aantal manschappen komt om het leven, anderen raken gewond. Op dat moment beseffen de militairen dat de kibboets vol zit met Hamas-terroristen. De troepen voelen zich overweldigd en besluiten zich terug te trekken naar de velden buiten de kibboets totdat er versterking is. Pas om één uur ’s middags ondernemen ze een nieuwe poging om de kibboets te heroveren. Tot die tijd is de verdediging van Be’eri in handen van de vrijwilligers van het resterende beveiligingsteam, zoals Yair Avital, een dertiger met een grote bril. Samen met de anderen probeert hij vanuit een tandartsenpost de Hamas-terroristen schietend op afstand te houden. Maar de kogels raken langzaam op.

De bewoners van de kibboets hebben zich intussen binnen verscholen. Gal Cohen zit binnen, net als de familie Pinyan, die verderop woont. Lotan en Michal Pinyan hebben zich met hun drie kinderen verschanst in hun schuilkamer, die tevens dienst doet als kinderkamer. Er is één probleem: de deur kan van binnenuit niet op slot. Alle huizen die na 1993 in Israël zijn gebouwd hebben een schuilplek, maar die ruimtes zijn ontworpen om een raketinslag te weerstaan, niet een gewapende aanval. Het gezin probeert zo veel mogelijk meubels tegen de deur te schuiven en ze klemmen een honkbalknuppel onder de deurklink.

08:30

Supernova-festival

Terwijl veel festivalbezoekers wegvluchten over de kale akkers rond het terrein, heeft twintiger Ben Rudaeff zich met zijn vriend verstopt in een nabijgelegen bosje. Ze drukken zich plat op de grond tussen het kreupelhout. Rondom hen klinken nog steeds geweerschoten.

09:23

Supernova-festival

Hamas-militanten hebben het terrein overgenomen. Een dashcam van een achtergelaten auto toont een bewapende Hamas-strijder die iemand meesleurt aan zijn bebloede T-shirt. Op de achtergrond is een blauwe festivaltent te zien. Even later loopt een andere gewapende man langs. Hij schiet op een bezoeker die dekking zoekt onder een achtergelaten auto. Het is drie uur sinds het begin van de aanval en het Israëlische leger is nergens te bekennen.

09:25

Kibboets Be’eri

Ook bij kibboets Be’eri vragen bewoners zich af waar het leger blijft. In appgroepen van buurtbewoners vragen mensen om hulp. De Pinyans berichten elkaar via de familie-app, elk vanaf zijn eigen plek. Het hier geselecteerde gesprek wordt gevoerd tussen Michal (vanuit hun schuilkamer), haar moeder Mati Weiss en Mati’s broer Dalit:

Net als in andere kibboetsen gaan Hamas-terroristen in Be’eri van huis naar huis. Waar ze de bewoners niet kunnen bereiken, gooit Hamas brandende autobanden naar binnen om mensen naar buiten te jagen. Bewoners worden gedood. Of gegijzeld.

Later zal blijken dat Hamas in de weken voor de aanval uitgebreid heeft geoefend. In een propagandafilmpje uit september is te zien dat Hamas-militanten oefenen met paragliden, door een replica van het grenshek breken en een nagebouwd Israëlisch dorp bestormen. Op de lichamen van meerdere omgekomen Hamas-militanten worden na 7 oktober gedetailleerde kaarten aangetroffen van de aangevallen kibboetsen, waarop de doelwitten precies zijn aangegeven.

10:27

Supernova-festival

Boven het festivalterrein verschijnen grote, donkere rookpluimen. Ben Rudaeff en zijn vriend liggen nog steeds tussen het kreupelhout, maar besluiten een kans te wagen en terug te rennen naar hun auto. Ze banen zich een weg door de bosschages en bereiken hun voertuig veilig. Zigzaggend tussen de achtergelaten auto’s slagen de twee erin om weg te komen.

Andere bezoekers wachten in omringende velden urenlang tot ze worden opgepikt door het leger, maar lang niet iedereen ontkomt. Een vrouw ziet vanuit haar schuilplaats hoe een vriendin door de ene na de andere Hamas-terrorist wordt verkracht. Dan schieten ze haar dood. Hamas gijzelt achtendertig jonge mensen. Ze schreeuwen terwijl ze worden weggevoerd.

Hamas-militanten zijn er verbaasd over hoeveel tijd ze krijgen om hun gang te gaan. „Het duurde vijf uur voordat Israël op ons begon te schieten”, zegt een van hen later.

Pas in de middag komen bij het Supernova-festival de eerste militairen aan. Deels zijn dat individuen, voormalige militairen die op eigen houtje naar het zuiden zijn gereden rijden toen ze hoorden wat er aan de hand is. Sommigen van hen filmen de doden en de uitgebrande auto’s die ze aantreffen. Uiteindelijk arriveren er gevechtshelikopters, die op terroristen beginnen te schieten. Volgens een Israëlische politiebron worden hierbij ook festivalbezoekers geraakt.

Van de ongeveer vierduizend festivalbezoekers vinden 364 de dood.

10:45

Jeruzalem en Tel Aviv

Nog steeds klinkt het luchtalarm in Zuid- en Centraal-Israël. In Jeruzalem komen raketten neer op de beboste heuvels ten westen van de stad, melden media. In Tel Aviv slaat een raket een gat in een appartementencomplex.

Het Israëlische leger stuurt strijdkrachten naar de aangevallen kibboetsen en dorpen in Zuid-Israël. De luchtmacht richt zich ook op Gaza. Al snel worden de eerste explosies in de Gazastrook gemeld. Israël heeft de tegenoperatie ‘IJzeren Zwaarden’ gelanceerd.

11:35

Tel Aviv, hoofdkwartier Israëlisch leger

Premier Netanyahu geeft zijn eerste publieke toespraak sinds de aanval: „Burgers van Israël, we zijn in oorlog. Niet in een operatie of in gevechtsrondes, maar in oorlog. [...] Ik heb de hoofden van de veiligheidsorganisatie bijeengeroepen en in de eerste plaats opdracht gegeven de gemeenschappen te heroveren die door terroristen zijn geïnfiltreerd. Dit wordt momenteel uitgevoerd. Tegelijkertijd heb ik opdracht gegeven tot een uitgebreide mobilisatie van reservisten en tot terugschieten, met een omvang die de vijand niet kent. De vijand zal een ongekende prijs betalen. [...] We zijn in oorlog en die zullen we winnen.”

13:00

Kibboets Be’eri

Commandant B., die overrompeld werd in kibboets Be’eri en zich heeft teruggetrokken, is naar een nabije militaire basis gestuurd, Re’im. Hamas heeft de communicatiesystemen van deze basis platgelegd en vecht vanuit Re’im. Het Israëlische leger slaagt erin de basis te heroveren. Ze vinden troepen die zich verschuilen in een ‘situation room’. Deze overlevenden vertellen dat sommige soldaten in hun slaap zijn doodgeschoten. Anderen werden overvallen met alleen hun ondergoed aan.

Intussen komt er ook eindelijk versterking in Be’eri. In de uren daarvoor heeft Yair Avital zich met de andere vrijwilligers vanuit hun verschansing tegen Hamas proberen te verweren. Ze blijven het Israëlische leger om versterking smeken. Om 13:00 uur keert een team Shaldag-soldaten terug vanuit de militaire basis Re’im, samen met elitetroepen van de Sayeret Matkal-eenheid.

Terwijl zij vechten tegen Hamas, omsingelen terroristen de tandartsenpost waar Avital en de anderen zich schuilhouden. Zij hebben contact met een piloot van een gevechtshelikopter die zich boven de kibboets bevindt, maar die laat weten dat hij geen toestemming heeft om te schieten. Minstens acht granaten van Hamas gaan af bij de kliniek. De beveiligers hebben geen kogels meer. Gevangen in de kliniek en omringd door dode lichamen, doet Avital alsof hij dood is. Hij houdt zijn adem in terwijl de militanten elk lichaam onderzoeken en iedereen executeren van wie ze denken dat hij of zij nog in leven is. Avital slaan ze over.

16:00

Sderot

Behalve in kibboetsen zoals Be’eri wordt er ook hard gevochten in een paar steden dichtbij de Gazastrook. In Sderot zien bewoners Hamas-militaten op daken van huizen. Ook rijden ze zwaarbewapend rond in pick-uptrucks. Mensen die zich buiten wagen, worden neergeschoten. De Hamas-terroristen bezetten ook een politiebureau en daar ontstaat een langdurig vuurgevecht met het Israëlische leger.

18:30

Kibboets Be’eri

Israëlische militairen bereiken de tandartsenpost. Yair Avital is één van de twee overlevenden. Zodra hij naar buiten wordt gedragen, op een brancard, verliest hij zijn vertrouwen in het Israëlische leger. Want tot zijn verbazing ziet hij direct buiten de verschansing vijfhonderd militairen staan, met honden, wapens en gepantserde voertuigen. Waarom grepen ze niet eerder in, vraagt hij zich af. „Ze stonden buiten en niemand van hen deed iets. Ik herinner me dat ik vanaf de brancard tegen hen schreeuwde: ‘Ze slachten ons af!’ [...] en geen van hen keek naar mij, geen van hen zei iets. [...] De mensen hier verloren elke minuut bloed, enhet leger was daarbuiten en begreep niet wat er gebeurde, en het brak mijn hart”, vertelde hij later.

19:11

Kibboets Be’eri

De woordvoerder van het Israëlische leger meldt dat lucht- en grondtroepen proberen de controle te herwinnen over de aangevallen dorpen en steden. Hamas-terroristen zijn doorgedrongen tot 22 Israëlische woonplaatsen. Behalve doelen in de Gazastrook bombardeert het Israëlische leger ook Hamas-militanten in het grensgebied. Op sommige plekken komen er nog steeds Hamas-militanten Israël binnen.

Bij het ontzetten van de kibboetsen gebruikt het Israëlische leger flinke vuurkracht: ze zetten tanks in. De Britse krant The Guardian beschrijft hoe kibboets Be’eri er na afloop van de strijd bijligt: „Israëlische tanks bestookten de Hamas-militanten waar ze zich schuilhielden. Verdiepingen stortten op andere verdiepingen. De dakbalken lagen bloot als ribbenkasten.”

Volgens ooggetuigen zouden in dit geweld ook Israëliërs door hun eigen leger zijn gedood. De vuurgevechten met Hamas werden zo hevig, dat elitetroepen iedereen in een huis in Be’eri elimineerden. Inclusief de gegijzelden, blijkt uit verklaringen. De gevechten in de kibboets gaan nog door tot maandag 9 oktober.

21:00

Naar de Gazastrook

Gedurende de avond wordt steeds meer duidelijk over de grote groep gijzelaars die Hamas heeft meegenomen naar de Gazastrook: het gaat om meer dan tweehonderd mensen, van wie ruim de helft (ook) een buitenlands paspoort heeft. Foto’s circuleren waarop te zien is dat mensen op motoren, in golfkarretjes of te voet worden meegenomen.

Een planningsdocument van Hamas dat wordt aangetroffen door hulpverleners in een van de aangevallen dorpen toont dat de circa drieduizend militanten georganiseerd waren in eenheden met elk een duidelijk doel en plan van aanpak. Het document is gedateerd op oktober 2022, wat suggereert dat de planning van de aanval minstens een jaar heeft geduurd. Dat blijkt ook uit een bericht van The New York Times van afgelopen donderdag: Israëlische veiligheidsdiensten zouden al een jaar van de Hamas-plannen op de hoogte zijn geweest.

Sommige eenheden hebben specifieke instructies gekregen om Israëliërs mee te nemen naar de Gazastrook. ‘Neem soldaten en burgers mee als gevangenen en gijzelaars om mee te onderhandelen’, staat er in het document.

Uit onderzoek van de Israëlische veiligheidsdiensten blijkt later dat Hamas bij toeval stuitte op het Supernova-festival, dat in eerste instantie niet op zaterdag zou plaatsvinden. Het festival komt ook niet voor op de aangetroffen planningen.

02:00

Kibboets Be’eri

Bijna twintig uur na het begin van de aanval worden de Pinyans bevrijd uit de schuilkamer. Vijftien soldaten bestormen het huis en vormen bij de evacuatie een cirkel rond het gezin, omdat er in de kibboets nog steeds gevochten wordt. Op straat liggen volgens Lotan Pinyan lichamen van bewoners, soldaten en Hamas-militanten. ‘Buiten ruikt het naar rook en dood’, noteert The New Yorker op basis van ooggetuigenverslagen. Soldaten waarschuwen de ouders dat ze de ogen van hun kinderen moeten bedekken.

De ouders van Michal Pinyan, uit de appgroep, hebben net als vele anderen de aanval niet overleefd. De getuigenissen van de eerste hulpdiensten ter plaatse beschrijven gruwelijke taferelen. In de dagen na de aanval komen beelden van de moordpartij naar buiten, bodycams van Hamas-terroristen en bewakingscamera’s legden de aanval vast. Yossi Landau, een medewerker van noodhulpdienst Zaka, beschreef dat hij verminkte en onthoofde lichamen aantrof. In kibboets Be’eri werden kinderen vermoord voor de ogen van hun ouders en hele families levend verbrand.

Zondagochtend komen de overlevenden van kibboets Be’eri aan bij een hotel aan de Dode Zee, waar ze worden opgevangen. In totaal zijn er 108 mensen omgekomen uit de gemeenschap, die uit zo’n duizend mensen bestond. Hamas heeft 29 dorpsbewoners gegijzeld.

Het duurt uiteindelijk meer dan drie dagen voor het Israëlische leger het zuiden van het land weer volledig onder controle heeft. Intussen is de oorlog al in volle gang: Gaza wordt aanhoudend gebombardeerd, het is onrustig op de Westelijke Jordaanoever en de gevechten breiden zich uit naar de noordgrens van Israël, waar de Libanese militie Hezbollah raketten afvuurt op de door Israël bezette Golanhoogvlakte.

Men telt de doden van 7 oktober. Ongeveer duizend dode Hamas-militanten zijn aangetroffen in Israël, meldt het Israëlische leger. Israël meldt ook veertienhonderd eigen doden, een aantal dat het later bijstelt naar twaalfhonderd. Onder die doden zijn ten minste 846 burgers.

Animatie

Fokke Gerritsma

Infographics

Pepijn Barnard en Roland Blokhuizen

Kaart

Tim Tensen

Vorm en techniek

Koen Smeets