Mijn nieuws Podcasts Digitale krant Puzzels
Terug naar de krant
Terug naar de krant

Nieuwe Europese ruimtetelescoop gaat kijken naar het onzichtbare, en dat levert prachtig beeld op

Leeslijst rubriek
Beeld van de week Wekelijks een opmerkelijk beeld van een wetenschappelijke gebeurtenis.
Leeslijst
De Paardekopnevel door de ogen van Euclid. De sterrenkraamkamer staat op 1.375 lichtjaar van de aarde in het sterrenbeeld Orion.

Dit is de paardekopnevel, vastgelegd door Euclid, het nieuwste paradepaardje van de European Space Agency (ESA). Die ruimtetelscoop reisde in juli op een Falcon 9-raket van SpaceX de ruimte in op zoek naar donkere materie en donkere energie, twee van de grote raadsels in de natuurkunde.

Astronomen weten dat donkere energie en donkere materie samen grofweg 95 procent van alle massa in het universum uitmaken. Maar wát het is, weet niemand. In tegenstelling tot ‘gewone’ materie, waar sterren en planeten uit bestaan, is donkere materie niet zichtbaar. Astronomen zien wel sporen van de aanwezigheid ervan: donkere materie trekt door zwaartekracht sterrenstelsels samen en laat ze sneller draaien. Donkere energie wordt verantwoordelijk gehouden voor de versnelde uitdijing van het heelal.

Euclid moet astronomen iets gaan leren over de invloed van donkere materie en donkere energie op het zichtbare heelal door zes jaar lang de vormen en posities van miljarden sterrenstelsels en sterren te fotograferen. Op die manier gaat Euclid de grootste kosmische 3D-kaart ooit maken.

Bolvormige sterrenhoop NGC 6397, op een afstand van 7800 lichtjaar van de aarde, door de ogen van Euclid. Bolvormige sterrenhopen zijn groepen van honderdduizenden sterren die door zwaartekracht bij elkaar worden gehouden.
Wie ver in het heelal tuurt, ziet vooral onregelmatige en kleine sterrenstelsels zoals dit sterrenstelsel NGC 6822. Dit sterrenstelsel staat nog relatief dichtbij: 1,6 miljoen lichtjaar van de aarde.
Foto’s: ESA/Euclid/Euclid Consortium/NASA

Om dat voor elkaar te krijgen, is Euclid ontworpen om in één opname een groot beeld van de hemel te geven. Dat maakt Euclid anders dan de relatief nieuwe James Webb-ruimtetelescoop van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA die juist steeds op één deel van de hemel inzoomt.

Om te laten zien dat Euclid inderdaad snel en gedetailleerd grote stukken hemel kan fotograferen, deelde ESA deze week de eerste vijf kleurenfoto’s van Euclid. Een van de meest in het oog springende is de opname van de Paardekopnevel, een sterrenkraamkamer op 1.375 lichtjaar van de aarde in het sterrenbeeld Orion. De nevel is zo’n 2,5 lichtjaar breed en bestaat grotendeels uit koud moleculair waterstof. De wolk in de vorm van een paardekop blokkeert het licht van de heldere ster Sigma Orionis erachter. Euclid maakte dit beeld van de Paardekop in ongeveer een uur.

Na de lancering in juli maakte Euclid een reis van 1,5 miljoen kilometer naar het lagrangepunt L2. Op die plek wordt Euclid precies genoeg aangetrokken door de zwaartekracht van de zon en aarde om in lijn te blijven met de aarde.

De bijnaam van dit sterrenstel is ‘veborgen Melkwegstelsel’, omdat het vanaf de aarde gezien verborgen zit achter een schijf van gas en stof. Met infrarood optica kan Euclid door gas en stof heen kijken.
Op deze foto staan zo’n 1.000 sterrenstelsels op de voorgrond, de lichte stippen, in het perseusclusteren. Op de achtergrond staan ruim 100.000 andere sterrenstelsels. Ieder sterrenstelsel huisvest weer honderden miljarden sterren bevatten. Sommige sterrenstelsels staan zo ver van ons vandaan dat het licht er 10 miljard jaar over deed om naar de aarde te reizen. Door de verspreiding en vormen van deze sterrenstelsels in kaart te brengen, willen kosmologen de invloed van donkere materie op het heelal onthullen.
Foto’s: ESA/Euclid/Euclid Consortium/NASA
Lees ook Met zijn infrarood-ogen geeft ruimtetelescoop James Webb de wereld al een jaar lang een nieuwe blik op de kosmos
In de Tarantulanevel hebben sterren holtes uitgehouwen in het gas.
Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 11 november 2023.

Mail de redactie

Ziet u een taalfout of een feitelijke onjuistheid?

U kunt ons met dit formulier daarover informeren, dat stellen wij zeer op prijs. Berichten over andere zaken dan taalfouten of feitelijke onjuistheden worden niet gelezen.

Maximaal 120 woorden a.u.b.
Vul je naam in