Vier weken geleden stichtte Hamas dood en verderf onder vooral Israëlische burgers. En de weken erop richtten Israëlische bombardementen en een grondinvasie eindeloze ellende aan in de toch al geteisterde Gazastrook. Feiten en cijfers zijn schaars, ook omdat Gaza van de buitenwereld is afgesloten. Maar hulporganisaties en de Verenigde Naties zijn eenduidig: hier wordt een ongekende slachting aangericht onder Palestijnse burgers, met duizenden doden als gevolg. De doelen van de militaire reactie van Israël zijn, misschien bewust, vaag geformuleerd. Hamas uitschakelen is een illusie. En dus kan de oorlog nog lange tijd voortduren. En daarmee nemen de risico’s op escalatie buiten Israël en Palestina ook toe. Tijdens de eerste vier weken was al te zien hoe het conflict in het Midden-Oosten de wereld beroert, zowel onder burgers als in geopolitiek opzicht. In tal van landen zijn burgers het slachtoffer geworden van haat en (dreiging met) geweld, puur om hun afkomst of religie. Antisemitisme en moslimhaat gedijen uitstekend in een verhit Israël-Palestinadebat, dus alle ingrediënten voor nog meer ellende zijn aanwezig.
Voorbeelden in het buitenland, zoals de bestorming van een vliegtuig uit Tel Aviv in Dagestan, maakten de afgelopen dagen veel los. Maar ook in Nederland zijn schandelijke voorbeelden te zien. Moskeeën moeten zich extra beveiligen. De Joodse schol Cheider in Amsterdam moest tijdelijk dicht, omdat de veiligheid van kinderen, ouders en personeel niet gegarandeerd kon worden. De Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding (NCAB) constateerde een duidelijke toename van het aantal antisemitische incidenten. Dat burgers zich niet veilig voelen in Nederland, soms zelfs daadwerkelijk belaagd worden, is onacceptabel. Nu steeds duidelijker wordt dat de escalatie in Gaza en Israël nog lang niet voorbij is, moet de urgentie van dit probleem nadrukkelijker op de politieke agenda staan.
Dat neemt niet weg dat Israël-Palestina niet gereduceerd mag worden tot een goedkoop verkiezingsthema, zonder grijstinten. In verkiezingstijd hebben politici de neiging te willen scoren met de actualiteit. Daar is dit onderwerp veel te gelaagd voor. Bovendien kunnen ongenuanceerde uitspraken van politici de veiligheid van burgers direct raken. Het was misschien een blessing in disguise dat een debat over de oorlog in de Tweede Kamer deze week niet doorging. D66 en de SP hadden daarom gevraagd, maar de coalitiepartijen van het demissionaire kabinet VVD en CDA voelden er niet voor. D66 en SP hadden een goede reden om het debat aan te vragen: de positie van Nederland in dit dossier is internationaal onhelder, door eigen toedoen. Nederland had, net als 14 andere EU-lidstaten, een VN-resolutie die pleitte voor een mogelijk permanent staakt het vuren niet gesteund, maar zich onthouden van stemming. Nederland neigde aanvankelijk zelfs tégen de resolutie te stemmen, bleek uit een reconstructie van NRC. Dat kwam omdat een duidelijke veroordeling van de terreuraanslag door Hamas op 7 oktober ontbrak. Na lang discussiëren werd voor onthouding gekozen, vooral om geopolitieke redenen.
Een debat over de Nederlandse opstelling, die het demissionaire kabinet overigens diep verdeelt, was welkom geweest. Openheid over de afwegingen achter deze beslissing is nodig. Maar een debat over Israël-Palestina moet wel verantwoordelijk worden gevoerd, met een paar uitgangspunten die altijd voorop moeten staan: empathie met burgers en slachtoffers, en eerbiediging van het internationaal recht. Die twee uitgangspunten zijn helaas te vaak onzichtbaar.
Sommige partijen scharen zich blind achter één partij en verliezen daarmee de menselijkheid uit het oog. Israël-Palestina moet gezien blijven worden als een uiterst gecompliceerd dossier, met gevolgen voor talloze burgers die daar nooit om gevraagd hebben. Wat het zeker niet moet worden, is een geïmporteerde culture war. Blind achter Israël staan, of meescanderen met een leus als From the river to the sea, Palestine will be free, dehumaniseren het conflict. Meerdere partijen maken zich schuldig aan pogingen tot escalatie in plaats van kalmte. Wijsheid is nodig, maar wordt politiek onvoldoende geboden. Het tegengaan van de toegenomen maatschappelijke spanningen moet een topprioriteit zijn, ongeacht de vraag waar een partij staat in dit conflict. Een goed voorbeeld gaf burgemeester Femke Halsema van Amsterdam, die erop wees dat burgers nooit verantwoordelijk gehouden mogen worden voor beleid van leiders in het Midden-Oosten. Haar voorbeeld verdient navolging. Internationaal moet Nederland zich hardmaken voor het bewaken van internationaal recht, opkomen voor de belangen van burgers, en altijd beschikbaar blijven als partner: zij het om hulp te bieden, zij het om te helpen bemiddelen.