Dit zijn de tien opmerkelijkste rotondekunstwerken van Nederland

Fotograaf Jan Dirk van der Burg is een liefhebber van rotondekunst. Hij zou zijn eigen werk liever op een verkeersplein exposeren dan in het Rijksmuseum. De impact van onverwachte confrontatie met kunst is volgens hem vaak groter dan bij gerichte kunstconsumptie. „Als je naar Florence reist voor de David van Michelangelo of een groot museum bezoekt, kom je vaak in een drom toeristen terecht. De kans is dan groot dat het tegenvalt.” Hij ziet al voor zich wat hij zelf als rotondekunstenaar zou doen: een Panorama Mesdag-achtige opstelling van zijn foto’s, die passanten steeds iets nieuws laat zien.

Van der Burg (45) werd in 2018 gekozen tot Fotograaf des Vaderlands. Door de coronapandemie bleef hij ongebruikelijk lang ambassadeur voor de Nederlandse fotografie: vier jaar. Hij sloot zijn ambtstermijn af met Typisch Nederland, een boek en tentoonstelling met de lachlust opwekkende fotoseries van Boeddhabeelden bij Vinexwoningen, voortuinparkeerplaatsen en telefoonmasten vermomd als bomen. Het is Van den Burgs specialiteit: op droogkomische wijze vastleggen wat we als ‘normaal’ zijn gaan zien.

Naar eigen zeggen bevraagt Van der Burg graag de dagelijkse realiteit. Het fotografisch goud kan elk moment voor zijn voeten liggen. Soms letterlijk. Lachend beantwoordt hij de vraag naar zijn laatste geslaagde foto: „Sinds vijf maanden heb ik een teckel. Op de hondenuitlaatstrook produceerde Jopie van de week een opmerkelijke drol: een grote piemel met ballen. Een dickpic! Mijn Jopie zit bovenop de tijdgeest.”

Rotondekunst had in Typisch Nederland niet misstaan, zegt Van der Burg. Vervreemdende kunst op verkeerspleinen is net zo kenmerkend voor ons land als wipkippen of vermomde klikobakken. Dat hij het onderwerp links liet liggen is uit bewondering voor het vijftien jaar geleden opgerichte Rotondologisch Genootschap. Deze site van Tijs van den Boomen en Peter Jonker biedt volgens Van den Burg een schat aan rotondekunst.

10 Hond met vaas

1996, Pijnacker
Ontwerp van Hans van Bentem

Jan Dirk van der Burg: „Een groene lassiehond naast een rode vaas. Typisch Nederlandse rotondekunst uit een artistiek niemandsland. Het is gemaakt van beton en keramiek door een gerenommeerde kunstenaar. Een mini-versie zou resulteren in vensterbankkunst. Zo’n beeldje waarvan je bij het afstoffen denkt: waarom heb ik dit in huis? Niemand die vermoedelijk iets op dit kunstwerk tegen heeft, niemand die de vraag stelt: wat heeft dit wel niet gekost?’

„Wat voor associaties moet je hierbij hebben als je Pijnacker binnenrijdt? Ik heb geen flauw idee. Als je bij de hond naar links gaat kom je bij de Plus-supermarkt, naar rechts bij de Lidl. Dát is wat het uitstraalt. Ja, ik word hier vrolijk van.”

9 Grote pot

2011, Capelle aan den IJssel
Idee bewoners wijk Schollevaar, uitgevoerd door Kees de Jong

„Nederland staat vol XXL-bloempotten met bomen erin. Een trend die symbool staat voor onze ordeningsdrift, denk ik. Veel mensen vinden het misschien netjes, zo’n boom in een reuzenpot in hun voortuin of in het winkelcentrum. Ik begrijp daar weinig van. Een boom in een pot communiceert voor mij toch vooral: bloempot!

„De rotonde is een vrijplaats waar meer kan dan elders. Deze boombak is typische rotondekunst. De automobilist die deze rotonde afrijdt heeft misschien toch een glimlach op de lippen. De plaats waar iets gebeurt bepaalt sterk het effect. Op een festival als Oerol of Into The Great Wide Open zou een stuk bos met ompotte bomen land art worden.”

8 ‘De pik van Udenhout’

1997, Udenhout
Marius Boender

„Kunstenaar Marius Boender heeft deze toren verkocht als een verwijzing naar de voormalige steenfabriek in het dorp. Dat hij daarin is geslaagd doet me glimlachen. Boender sprak ook over een mogelijke associatie met grenspalen en inktzwammen. Hoeveel automobilisten zullen in deze bakstenen piemel een inktzwam zien? De Udenhoutse bevolking doopte dit kunstwerk ‘De pik’. De carnavalsverenigingen Beter Bier, de Bierpretenders en SUCK voorzagen het beeld eens van twee ballen en een condoom.”

„Eens in de drie jaar doe ik als fotograaf iets in het seksuele spectrum. Bijvoorbeeld een reportage over een pornobioscoop of een serie waarin ik bordelen en parenclubs met glamourtekort in het zonnetje zet. Met een seksuele connotatie heb je al snel de aandacht, merkte ik.”

7 Bromtol

1999, Oosterhout
Piet Hohmann

„Dit zie je vaker op rotondes: iets wat we allemaal kennen maar dan heel groot. Deze bromtol meet 9,5 meter. Extreem uitvergroten is een shortcut voor zeggingskracht. Zelfs een slechte foto maakt op billboardformaat indruk.

„Ik las dat de kunstenaar, Piet Hohmann, geen idee had waarom hij zo’n grote bromtol maakte. Maar als hij er vragen over kreeg, had hij wel een verhaal klaar. Over hoe het draaien van een tol past bij een rotonde. En dat het zoemen van de tol aansluit bij het geluid van verkeer. Verhalen die pas achteraf bij hem waren opgekomen. Dat sluit aan bij hoe ik zelf door de kunstacademie ben gefietst. Ik volgde mijn hart en later verzon ik voor mijn docenten wel een verhaal bij wat ik had gedaan.”

6 Ga naar de kerk

jaartal onbekend, Dordrecht
Inmiddels vervangen door nieuw bord

„Om te bezuinigen besluiten gemeenten steeds vaker rotondes uit te besteden aan plaatselijke ondernemers en middenstanders. Die betalen een paar honderd euro per kwartaal voor het onderhoud en mogen dan in ruil ‘iets leuks’ doen op een rotonde, of daar reclame maken. Door de privatisering gaat de rotondekunst naar de gallemiezen. Goede rotondekunst werkt als volgt: je komt aanrijden, remt af, en zonder erop te rekenen consumeer je al rijdend iets van schoonheid of verwarring. Nu lees je achter het stuur bijvoorbeeld: ‘YOLO, you only live once. Doe eens gek, ga naar de kerk’. Met vijf jaar oude straattaal probeert een kerk een nieuwe doelgroep aan te spreken. Lachen is het wel, maar ook tenenkrommend.”

5 Draaiend huis

2008, Tilburg
John Körmeling

„Dit is vast het bekendste en vermoedelijk ook een van de duurste rotondekunstwerken van Nederland. Noem drie dingen uit Tilburg en dit kunstwerk zit er vast bij.

„De vorm van dit huis is zo niet bijzonder. Maar plaats het op een rotonde en laat het ronddraaien en het wordt wat. Ik ga er meteen van reflecteren over mijn eigen bestaan. Dingen die je voor zoete koek slikt – waarom wonen we in dit soort huizen? –, daar ga je door dit kunstwerk over nadenken.

„Wat ik ook mooi vind: bij oplevering had het al iets van mislukking in zich. Körmeling wilde eigenlijk dat er iemand in het huis zou wonen, en dat het zou ronddraaien met de snelheid van het verkeer.”

4 ‘Ready made’

2009, Oelegem (België)

„Als ik een rotondekunstwerk mocht maken zou het zoiets als dit worden. Ik heb in 2011 een boek gemaakt over olifantenpaadjes. Dat zijn de uitgesleten paden, vaak in het gras, van voetgangers en fietsers die de kortste weg van A naar B nemen – bewijzen van burgerlijke ongehoorzaamheid tegenover de officiële bestrate route.

„Deze rotonde in Oelegem is ook een soort van olifantenpaadje. Begonnen als baldadigheid, gok ik. Maar als je goed kijkt zie je dat meer automobilisten daarna de kortste weg naar huis hebben genomen. Zo gaat dat, hè: als er één schaap over de dam is…”

3 Tropisch eiland

circa 2013, Zoetermeer
Zonnestudio SunCare

„Ook in de wijk Oosterheem in Zoetermeer konden ondernemers rotondes adopteren. In ruil voor de onderhoudskosten mogen ze de rotonde gebruiken als reclamebord. Het gaat meestal mis met die gesponsorde rotondes. Hoveniersbedrijven die een rotonde beplanten met helmgras, dat is toch anti-reclame? Maar deze rotonde van zonnestudio SunCare is onbedoeld geslaagd. Een stel palmboompjes in een grindbed moet een zonovergoten eiland verbeelden. Al jaren fotografeer ik voortuinen die er net zo uitzien. Een eenzame palmboom in een zee van grind, het is voor velen dé oplossing voor een onderhoudsarme tuin met tropische uitstraling. Het SunCare-eiland is dus reclame voor mijn boek Typisch Nederland. Nu ik erover nadenk: ik zou best een rotonde willen sponsoren.”

2 Het Goud van Lopik

2009, bij Lopik
Hans Aarsman en Erik Kessels

„Een jaloersmakend rotondekunstwerk. Hans Aarsman en Erik Kessels [respectievelijk fotograaf en communicatie-ondernemer] mochten iets bedenken voor de rotonde bij een bedrijventerrein buiten Lopik. Ze organiseerden een workshop waarin ondernemers van het terrein ontwerpen mochten maken. Vergulde maquettes van hun voorstellen zijn in een schatkist op het midden-eiland begraven. Een vier meter hoge gouden pijl met de tekst ‘Het Goud van Lopik’ wijst naar de onzichtbare kist. Deze rotonde is een prachtige metafoor voor het besluitvormingsproces in Nederland. Toen De Telegraaf berichtte dat het kunstwerk 85.000 euro had gekost regende het verontwaardiging. Er kwamen protesten en de pijl werd volledig vernield. Een ongeluk, bleek later: een dronken automobilist was rechtdoor gereden.”

1 Bijlen

2006, Beilen
Constructiebedrijf Van Egten BV

„Twijfelachtig wat dit is: een kunstwerk, of een ambachtelijke constructie in opdracht van de wethouder? Het hoort in elk geval thuis in de categorie rebus-achtige city-marketing die je vaker ziet. In Terneuzen staan op het Stadhuisplein bijvoorbeeld de letters TER en rechts daarvan twee grote sculpturen van neuzen. Wie Beilen binnenrijdt stuit op deze drie reuzenbijlen: we zijn weer thuis.

„Onzinnige symboliek. De naam Beilen heeft niets met bijlen te maken. Waarschijnlijk is de plaats vernoemd naar de hoge zandrug, de bêle, waarop de kerk van Beilen is gebouwd. Op dit niveau redeneren voor rotondekunst maakt me aan het lachen. Sinds twee jaar heeft Beilen [gemeente Midden-Drenthe] een waarnemend burgemeester die Cees Bijl heet. Zijn naam heeft vast een rol gespeeld bij zijn benoeming, haha.”