Lampedusa zag de bevolking afgelopen week ruim verdubbelen. Een relatief kalme zee leidde tot de komst van duizenden bootvluchtelingen. Vorige week woensdag werden zevenduizend migranten geteld, meer dan de zesduizend inwoners van het niet ver van de Tunesische kust gelegen Italiaanse eiland. De ‘hotspot’ op Lampedusa, de plek waar migranten worden opgevangen, biedt plek aan 400 mensen. Hulpverleners zijn radeloos. De burgemeester van het eiland riep de noodtoestand uit. Een roep om hulp die ook in Brussel werd gehoord. De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, bracht zondag samen met de Italiaanse premier Giorgia Meloni een bezoek aan Lampedusa en beloofde extra steun aan Italië, vervat in een tijdens een persconferentie gepresenteerd nieuw tienpuntenplan.
Nou ja, nieuw: wie het tienpuntenplan van Von der Leyen leest, kan niet anders concluderen dan dat het een herhaling van zetten is. De (nog) grotere rol voor het Europese grensagentschap Frontex; de oproep aan EU-landen om meer solidariteit te tonen met Italië; de oproep aan Afrikaanse landen om beter mee te werken aan het terugnemen van hun burgers; het opvoeren van de strijd tegen smokkelaars; het in ‘vertreklanden’ preventief vernietigen van gammele bootjes die gebruikt zouden kunnen worden voor de oversteek; het versneld uitvoeren van de ‘Tunesië-deal’. Het zijn bestanddelen van een inmiddels meer dan bekend recept van de Europese Commissie en Europese hoofdsteden om de komst van migranten te ontmoedigen.
Hoe goed bedoeld ook, het tienpuntenplan van EU-baas Von der Leyen is verontrustend. Noord-en West-Afrika krijgen het momenteel stevig voor de kiezen, met dodelijke stormen en aardbevingen, gewelddadige staatsgrepen en oneigenlijke handelsconcurrentie, vaak ook nog eens vanuit de Europese Unie zelf. De bestaanszekerheid in het gebied, als die er al was, holt met rasse schreden achteruit. De druk om, bij gebrek aan toekomstperspectief, het eigen land te verlaten schiet even hard omhoog. Het aantal migranten dat dit jaar in bootjes stapt doet dat in aantallen die sterk doen denken aan die van 2015 en 2016, tijdens de exodus uit Syrië (via Turkije). En het beste wat Von der Leyen kan bedenken is meer van hetzelfde. Sterker nog: er is geen enkel ander EU-dossier waarin steeds weer hetzelfde wordt uitgeprobeerd, ook al blijkt steeds weer dat het niet werkt.
Heel voorzichtig wordt er in haar plan een opening geboden om meer ruimte te scheppen voor legale migratie. Volgens veel migratie-experts is het ontbreken van normale manieren om naar de EU te komen al jaren dé achilleshiel van het Europese asielbeleid. Maar de nadruk in het tienpuntenplan ligt toch vooral op ontmoedigen, met bijvoorbeeld „bewustzijns- en communicatiecampagnes” in herkomstlanden, alsof de wereld rondom Europa niet in brand staat en de EU zich daar dus ook niet toe hoeft te verhouden.
Het is wensdenken en spelen met vuur. Behalve dat er tijdens de oversteek veel doden vallen, zorgt het beleid, of het gebrek daaraan, ook voor groeiende spanningen in aankomstlanden. Recentelijk gingen groepen mannen op Cyprus over tot geweld tegen migranten. Ook Aziatische bezorgers en een groep toeristen uit Koeweit werden doelwit van deze buitenlanderhaat, het soort dat op deze schaal alweer een tijdje niet te zien is geweest in Europa. Dat zou tot nadenken moeten stemmen. Als het Europese asielbeleid keer op keer niet blijkt te werken, is het tijd voor meer creativiteit. Met het tienpuntenplan van Von der Leyen krijgt Europa de geest niet in de fles.