De toekomst van Oekraïne ligt in de NAVO, ook als de weg daarnaartoe lang is

Niet doen. Met die woorden pleitte Frits Bolkestein in 1997 tegen NAVO-toetreding van Oost-Europese landen. In een spraakmakend opiniestuk betoogde de toenmalige VVD-partijleider dat uitbreiding van het militaire bondgenootschap „geen strategisch doel” diende en de verhouding met Rusland „onnodig” zou verstoren. „Een kosten/baten analyse van de NAVO-uitbreiding is zwaar negatief. [...] Zij roept de gevaren op die zij juist wenst te bezweren. Niet doen.” Ruim een kwart eeuw later is zo’n beetje alles waar Bolkestein tegen was werkelijkheid geworden. Niet alleen werden Polen, Hongarije en andere voormalige Oostbloklanden lid van de NAVO (tussen 1999 en 2004), recentelijk trad ook Finland toe, en Zweden volgt mogelijk snel – landen die omwille van de goede vrede met Rusland juist lang de boot afhielden. Nu wordt er zelfs gesproken over Oekraïne, onder meer op de NAVO-top komende week in Vilnius. Wat lang ondenkbaar werd geacht, voelt door Ruslands aanval op Oekraïne opeens logisch. ‘Niet doen’ is ‘wel doen’ geworden.

Ja, Oekraïne NAVO-lid maken ís verstandig. Als Europa tenminste wil voorkomen dat het om de zoveel jaar ongenadig op de proef wordt gesteld door Russische, imperialistische ambities uit een ander tijdperk. Zonder veilige, gegarandeerde landsgrenzen zal Oekraïne steeds weer te maken krijgen met Russische agressie, en zal Europa zich telkens moeten afvragen waar de waanzin stopt. Het gebeurde al eens in 2014, met de annexatie van de Krim. Het gebeurde met vlucht MH17. En het gebeurt nu weer. De strategie richting Rusland van pappen en nathouden en een graantje meepikken heeft gefaald, en er is vooralsnog geen aanwijzing dat het hervatten daarvan Moskou minder oorlogszuchtig zal maken. Om zich te kunnen ontwikkelen zal Oekraïne mogelijk een soort Zuid-Korea moeten worden, waar altijd een donkere wolk boven hangt, maar ook een veiligheidsparaplu van jewelste.

Lees ook

ook een militaire proeftuin voor de Verenigde Staten is

Tot zover de theorie. In de praktijk is het NAVO-lidmaatschap van Oekraïne allesbehalve een uitgemaakte zaak. Oost-Europese landen, die Ruslands nabijheid voelen, pleiten voor haast. West-Europese landen zijn, samen met de VS, veel terughoudender. Soms voelt de discussie wat semantisch, want in feite is de NAVO al volop betrokken bij de oorlog. In een recent NRC-artikel wordt haarfijn uit de doeken gedaan hoe nauw de VS betrokken zijn bij het vastpinnen van Russische doelwitten, zodat Oekraïne die vervolgens kan bombarderen. De Amerikanen experimenteren daarbij volop met kunstmatige intelligentie (AI), een toepassing waarin analisten een militaire revolutie zien, zoals de uitvinding van het buskruit of de atoombom.

Toch zit er een groot verschil tussen wel of geen NAVO-lidmaatschap. Dat er vanuit Europese landen nog zoveel steun is voor het land heeft behalve met medeleven en ongeloof over zoveel onrecht toch in de eerste plaats vooral te maken met het gegeven dat de oorlog niet op NAVO-grondgebied wordt gevoerd. Een bloedbad met andermans bloed. Dat zou veranderen als Oekraïne per direct lid wordt gemaakt. Dan zou ‘artikel 5’ gaan gelden, het principe dat een aanval op één een aanval op allen is. Niemand in Vilnius die daarover piekert – en zelfs de Oekraïners zien dat wel. President Volodymyr Zelensky vraagt vooral om duidelijk ‘perspectief’ op het NAVO-lidmaatschap.

Het vinden van een compromis in Vilnius is een pittige klus. In een recent Kamerdebat zei premier Mark Rutte dat iedereen het eens is over de richting: „De toekomst van Oekraïne is in de NAVO.” Tegelijkertijd is het ook voor alle partijen duidelijk dat er geen sprake kan zijn van lidmaatschap zolang „Oekraïne in oorlog is”. Volgens Rutte is het ook duidelijk dat Zelensky „met opgeheven hoofd” de top moet kunnen verlaten. Kyiv met een kluitje in het riet sturen zal door Moskou als overwinning worden gevierd. Volgens Rutte komt het aan op het vinden van de juiste woorden. „De vraag is wat voor tekst, wat voor taal je dadelijk hebt in de conclusies van de NAVO-top.”

Lees ook

Lidstaten zoeken dringend een antwoord

De vraag is ook wat de NAVO Oekraïne wél kan bieden. Een voorstellen dat op tafel ligt is de oprichting van een NAVO-Oekraïne-Raad, waarin Oekraïne op voet van gelijkheid met zijn westerse partners zou kunnen overleggen. Ook wordt er gedacht aan een vast fonds om de Oekraïense oorlogsinspanningen extra te ondersteunen. Een andere gedachte is om Oekraïne nu al beter aan te laten sluiten op de NAVO, met bijbehorend materieel, ook al is het nog niet daadwerkelijk lid. Rutte heeft gelijk: er zal, ook de komende dagen nog, hard gezocht moeten worden naar de juiste woorden om dit pakket naar buiten toe te verkopen als ‘perspectief’. Ondanks alle haken en ogen zal er in Vilnius één boodschap luid en duidelijk moeten klinken: wel doen, ook al duurt het even.