De parlementaire enquête is het zwaarste middel dat de Tweede Kamer kan inzetten om een onderwerp of probleem diepgaand te onderzoeken. Het parlement krijgt hierbij bijzondere bevoegdheden, zoals het onder ede horen van getuigen en het vorderen en inzien van documenten, in sommige gevallen zelfs de notulen van de ministerraad. Zo’n onderzoeksmiddel moet niet lichtzinnig worden ingezet, maar het is zonde als het ongebruikt blijft wanneer er veel vragen zijn gerezen over kabinetsbeleid waarbij grote maatschappelijke belangen zijn gemoeid. Een enquête kan dan een effectief middel zijn om te achterhalen hoe de besluitvorming is verlopen en wie politiek verantwoordelijk was.
In dat licht valt te betreuren dat de afgelopen weken het draagvlak is weggevallen onder twee enquêtes die al in voorbereiding waren. Eerst trokken VVD en CDA zich terug uit de commissie die onderzoek zou doen naar dertig jaar fraudebeleid en dienstverlening van de overheid, een enquête die voortkwam uit de Toeslagenaffaire. Het werk voor die commissie zou de Kamerleden te veel tijd kosten.
Maar in de wandelgangen viel te horen dat de twee coalitiepartijen niet meer wilden meedoen omdat ze de agenda politiek gekleurd vonden. Linkse commissieleden zouden te veel gericht zijn op het aantonen van racisme bij de overheid. VVD en CDA zouden geen zin hebben om in het beklaagdenbankje te belanden. Hoe het ook zij, het restant van de commissie bestaat nu naast D66 alleen nog uit linkse oppositiepartijen.
Bij de andere enquête, naar het coronabeleid, lukt het helaas evenmin een breed samengestelde commissie te vormen die het nodige politieke gewicht heeft. Formeel zijn er nog geen afzeggingen: VVD, D66, CDA en GroenLinks hebben het besluit of zij iemand willen afvaardigen ‘uitgesteld’.
Wie al wel hun vinger hebben opgestoken zijn PVV, FVD, Fractie Den Haan en BVNL (Van Haga) – uitsluitend partijen aan de rechterkant van het politieke spectrum, en geen enkele coalitiepartij. Het is begrijpelijk dat Kamervoorzitter Vera Bergkamp de vorming van de commissie ‘on hold’ heeft gezet, maar de kans lijkt groot dat de enquête er helemaal niet meer komt.
Ook hier zijn strubbelingen tussen de partijen de eigenlijke reden. FVD en BVNL staken bij de voorbereidingen van de enquête hun coronasceptische houding niet onder stoelen of banken. Andere partijen waren bang dat zij bij de verhoren ruimte zouden geven aan complottheorieën. Die vrees is reëel. De houding van met name FVD, dat regelmatig debatten ontwricht, schept geen vertrouwen dat er constructieve samenwerking mogelijk is.
Zo zorgt de polarisatie in de Kamer er nu voor dat er mogelijk helemaal geen verhoren meer komen. Terwijl de forse inperkingen die tijdens de pandemie werden opgelegd aan burgers en bedrijven alle reden geven tot terugblikken.
Het sluiten van verzorgingshuizen, scholen en winkels, het mondkapjesbeleid, de avondklok en de verplichte 1,5 meter afstand hadden grote impact op de samenleving. Het is de taak van het parlement om de betrokken bestuurders daar verantwoording over te laten afleggen.
Om effectief te zijn, dient een enquêtecommissie als collectief te opereren. Individuele meningen en politieke kleuren moeten tijdelijk wijken voor de gezamenlijke taak feiten boven tafel te krijgen. De politieke afrekening komt pas daarna, als het eindrapport af is.
Nu de Kamer die eenheid niet kan vinden, verliest zij een machtig middel om de regering te controleren.