Een bedje van bruin, afgevallen blad dat knerpt onder je voeten. Het kan soms al herfst lijken, voor wie na een van de langst aanhoudende droogtes in Nederland bomen treft die door droogtestress hun blad veel te vroeg zijn gaan loslaten. Bossen in heel Europa kleuren vaker vroegtijdig bruin of sterven zelfs af nu temperaturen vaker oplopen en periodes van droogte steeds langer duren.
En dat is niet alleen een probleem in Zuid-Europa, waar de eerste natuurbranden zich al in het vroege voorjaar voordeden. Ook Nederland lijdt zichtbaar onder lange periodes van droogte. Boeren in het oosten van het land hebben nu al moeite hun akkers te bewateren, de eerste waterschappen hebben al een verbod op het onttrekken van grond- en slootwater ingesteld. Rivieren dreigen ook dit jaar weer droog te vallen, omdat er minder smeltwater uit de bergen komt. En honderdduizenden woningen kunnen verzakken, doordat de bodem inklinkt door de droogte en steeds meer funderingen niet meer permanent onder water staan.
Klimaatverandering is het met steeds kortere tussenpozen plaatsvinden van extreem weer – zowel in overvloedige neerslag als juist in hitte en droogte. Met aanhoudende waarschuwingen over smeltend poolijs en een stijgende zeespiegel lijkt het soms alsof overtollig water de grootste uitdaging is waar Nederland voor staat de komende decennia. Maar het is niet alleen een mogelijk teveel aan water, ook het gebrek eraan zal Nederland parten gaan spelen.
/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/06/droogte1.jpg)
Van oudsher is Nederland steengoed in het buiten houden van het water. Dijken bouwen, water afvoeren, zorgen dat we droge voeten houden. De uitdaging – en de noodzaak – is nu om water beter te gaan vasthouden. Slim nadenken hoe de regen in de winters (die steeds natter worden) kan worden opgevangen om dat water in te zetten als het weer droger wordt. Watervoorraden opbouwen en de aanvoerroutes van (zoet) water verbeteren.
Voor dat laatste, een opdoemend tekort aan schoon drinkwater in 2030, waarschuwden drinkwaterbedrijven al in het najaar. Dat komt door de droogte in combinatie met de verslechterende kwaliteit van het water in Nederland en het groeiend aantal mensen dat er gebruik van maakt. Die slechte kwaliteit van ook oppervlakte- en grondwater dreigt zelfs uit te groeien tot een nieuwe crisis van groot formaat. De vergelijking met de stikstofcrisis is snel gemaakt: ook in dit geval kunnen activiteiten in de landbouw en andere sectoren stil komen te liggen.
Gelukkig kent Nederland stevige onderzoeksinstituten zoals het RIVM, Deltares en het KNMI die hun zorgen hierover al langer uitspreken. Er is een nationaal Deltaprogramma, dat inspeelt op waterveiligheid, zoet water en de aanpassing van Nederland aan toenemend extreem weer. Toch is het risico van kortetermijndenken door politici, die vooral denken aan hun termijn en de eigen herverkiezing, levensgroot, zowel landelijk als provinciaal. De wetenschap dat het alleen maar droger zal worden, noopt – in samenhang met tussentijds ook heviger neerslag – tot een landelijke aanpak waar nu mee moet worden begonnen.
Veel Nederlanders houden van de zon en van de zomer, maar die zon brengt steeds vaker problemen met zich mee. Het is van groot belang om daar nu iets tegen te doen, en niet als alle crises waar deskundigen al voor waarschuwen tóch allemaal zijn uitgekomen. Als het gaat om het aanpassingsvermogen voor toekomstige droogtes, is het al code rood.