Geef Nederland een stevige storing en de zelftwijfel dringt zich op. Deze week stortte onverwacht het treinvervoer rond Amsterdam in, met gevolgen voor veel (inter)nationale verbindingen. Honderden reizigers raakten niet meer thuis en moesten geïmproviseerd opgevangen worden. De oorzaak lag in een complexe IT-storing bij beheerder ProRail, die niet tijdig kon worden opgelost.
Op tv verscheen de verantwoordelijke NS- en ProRail-top, die samen spijtig constateerden dat hun digitale systemen opeens bevroren. Bel de leverancier! Roep help, Reboot en Restart! Of is het systeem juist besmet geraakt, gehackt of verkeerd bijgewerkt? Of wellicht totaal verouderd en kondigt het zwarte scherm de gevreesde digitale laatste adem aan. Veel instellingen en bedrijven kennen zo hun digitale achterstanden. De heren Koolmees (NS) en Voppen (ProRail) waren deze week bij Op1 niet erg geruststellend. Dit kan zo weer gebeuren.
In het post-mortem van het NS-incident werden de gebruikelijke constateringen gedaan. Een zeer intensief bereden maar ook krap bemeten spoornet, dat afhankelijk is geraakt van geavanceerde computersystemen. En een veiligheidscultuur die geen marge toelaat. Gaat er iets daadwerkelijk fout, dan zijn de gevolgen meteen ernstig, ook als het om een louter preventieve noodstop gaat. Hier was kennelijk ergens een geheime digitale stop doorgeslagen, die de deskundigen pas dagen later konden traceren. Jammer, laten we hopen dat het niet vaker voorkomt. Wat u zegt, buurman. Alles dat fout kan gaan, gáát ook een keer fout, nietwaar?
Maar wat zegt dit over Nederland in 2023? Dat het kwetsbaar is voor IT-storingen was bekend. Alleen, voor een land dat zich als logistiek knooppunt en internationale vestigingslocatie aanprijst is dit nogal een afgang. De betrekkelijke achteloosheid waarmee de verantwoordelijken het spoornet goeddeels sloten was dat evenzeer. Er is dus geen reservecapaciteit, geen plan B, geen alternatief. Hoewel dat bij de vorige massieve storing juist dringend was aangeraden.
Is dichtbevolkt Nederland te ingewikkeld geworden? Is het spoornet óók zo’n systeem dat aan z’n grens is gekomen? Het lijkt er op. Essentiële infrastructuur die wel is onderhouden en ook uitgebreid, maar die tóch niet bij de tijd is gebleven. Weetje: sommige spoordijken werden nog aangelegd met Marshall-hulp. Nederland miste de trend van de hogesnelheidslijnen – ze zijn er wel, maar moeten hier snelheid inhouden om baanvak-technische redenen. Potsierlijk, alsof op Schiphol alleen propellertoestellen kunnen landen. Wie zo’n TGV- of ICE-trein neemt voelt de vooruitgang pas als de trein Nederland verlaat en de snelheid opeens toeneemt.
/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/10/data91765888-446866.jpg)
Een land waar zojuist de Eurostar, de directe treinverbinding met Londen een half jaar wordt platgelegd omdat Amsterdam CS even moet worden verbouwd. Wat ronduit een blamage genoemd mag worden: voortaan overstappen in Brussel voor de trein naar Londen. Nederland worstelt ook al een decennium met het bekorten van de treinreis tussen de Randstad en Noord- Nederland – en ook nu is de Lelylijn nog altijd geen zekerheid. De verbeelding is hier duidelijk niet aan de macht. En de ambitie om voorop te lopen ontbreekt.
NS kampt met een dramatische arbeidsmarkt, teruglopende reizigersaantallen, overbelast personeel en ander reisgedrag na de pandemie. In december kwam het 580 conducteurs en 340 machinisten tekort. Voor 2025 is een prijsverhoging voor de spits aangekondigd of op populaire trajecten. Dit jaar is de verhoging gemiddeld 4,3 procent. Intussen versoberde de dienstregeling, werden treinen ingekort en de reistijd verlengd. NS kreeg daarvoor deze week een symbolische boete van 1,5 miljoen euro, die de staatssecretaris beloofde niet te innen. Politiek pragmatisch, maar het maakt de verhouding overheid-NS ook tandeloos.
Intussen vragen de klimaatcrisis en de energietransitie om een drastische verandering van het reisgedrag en dus ook om aantrekkelijk ov. Of de consument de (benzine)auto en het vliegtuig maar wil laten staan en veel vaker de trein wil nemen. Autoland Duitsland biedt z’n burgers een ov-maandtarief van 49 euro: onbeperkt reizen met bussen, trams, metro’s en regionale treinen. Om alvast aan het idee en het gebruik ervan te wennen. De internationale slaaptrein wordt door de markt opnieuw uitgevonden, maar dan vooral elders. Hoewel de nieuwe nachttrein Antwerpen, Rotterdam, Den Haag naar Berlijn een goed voorbeeld van eigen bodem is. Zo bezien heeft Nederland op vervoersterrein maar op één terrein een voorsprong: de fiets. Nog immuun voor IT-storingen, zolang die tenminste niet door internet wordt ingelijfd. Maar de trein mag niet achterblijven, zeker niet nu.