Hoe Europa zijn grenzen bewaakt

Het grenshek is razend populair in Europa. Ruim achttienhonderd kilometer Europese grens is inmiddels voorzien van een barrière om migranten buiten de deur te houden. Bestaande hekken worden uitgebreid en er wordt nog steeds bijgebouwd.

Werden migranten eerst alleen in de Spaanse exclaves Ceuta en Melilla met een grenshek geconfronteerd, inmiddels staan ze op tal van plekken in Europa. De fortificatie van Europa vindt plaats in Calais en Edirne, in Subotica en Bialystok.

In 2022 werden er 966.000 asielaanvragen ingediend in Europa. Dit was het hoogste aantal sinds 2016. Dit is exclusief de miljoenen gevluchte Oekraïners, die geen aanvraag hoeven in te dienen om recht te hebben op tijdelijke bescherming.

Nog altijd komen de meeste vluchtelingen uit Syrië, waar al twaalf jaar een burgeroorlog woedt. Op de tweede plaats van de herkomstlanden van vluchtelingen naar Europa staat Afghanistan, waar de fundamentalistische Taliban in 2021 de macht grepen.

Bij de grote exodus uit Syrië, in 2015, kwamen verreweg de meeste vluchtelingen over land via Zuidoost-Europa het continent binnen. Sindsdien zijn er daar veel hekken en muren gebouwd. Tegenwoordig is de route over zee van Tunesië en Libië naar Italië het populairst. Ook kwamen er vorig jaar relatief veel migranten de EU binnen via Servië, waar ze vaak zonder visum naartoe konden vliegen.

NRC heeft vijf hekken, verspreid over het hele continent, geselecteerd voor een nadere analyse. Samen geven deze hekken een beeld van de manier waarop Europa zijn grenzen bewaakt.

Ceuta

Ceuta, een Spaanse exclave die door Marokko omringd wordt, is een logische plek voor migranten vanuit verschillende Afrikaanse landen om de Europese Unie binnen te komen. Al in 1993 begon Spanje met de bouw van een hek op de 7,8 kilometer lange grens met Marokko, dat daarmee de eerste Europese grensbarrière was die specifiek bedoeld was om migranten te weren.

Na enkele uitbreidingen bestaat de ommuring uit een dubbel grenshek met prikkeldraad erbovenop. De hekken zijn zes meter hoog en kostten 227,4 miljoen euro. Ze worden bewaakt met politiepatrouilles, zoeklichten, geluids- en bewegingssensoren en camera’s.

Marokko helpt ook mee om migranten bij het grenshek weg te houden. In mei 2021 liet Marokko, na een diplomatieke ruzie met Spanje, zesduizend migranten door. De meesten van hen werden weer teruggestuurd door Spanje.

Ook rondom een tweede Spaanse exclave op het Afrikaanse vasteland, Melilla, staat een grenshek. Dit hek werd in juni 2022 bestormd door honderden migranten, overwegend uit Soedan afkomstig. Zij werden bestookt met traangasgranaten van de Marokkaanse politie; in de verdrukking die hierop volgde vonden zeker 23 van hen de dood.

Hongarije - Servië/Kroatië

De autocratische Hongaarse premier Viktor Orbán, die gezegd heeft dat hij zijn land het liefst dominant blank en christelijk wil houden, voelde zich in 2015 overweldigd door het grote aantal Syrische vluchtelingen dat door zijn land trok. Hij reageerde erop door de bouw van een hek op de grenzen met Servië en Kroatië.

De Hongaarse grensbarrière is een dubbel hek met draadspiraal (concertina) erin. De hekken zijn voorzien van camera’s, schrikdraad, politiebewaking en luidsprekers.

Het aantal asielaanvragen in Hongarije is sterk afgenomen sinds de bouw van het hek. Toch kwamen er in 2022 ruim honderdduizend migranten Europa binnen via de Westelijke Balkan.

Toenemende asielaanvragen

Politici zien hekken en muren als oplossing om migranten buiten Europa te houden. Wetenschappers waarschuwen dat dit niet werkt: mensen die hun thuisland ontvluchten, kunnen vaak niet terug zonder gevaar voor eigen leven. Hekken kunnen hen tijdelijk of plaatselijk tegenhouden, maar uiteindelijk vinden ze hun weg.

Een afschrikwekkende werking lijken de muren niet te hebben: het aantal asielaanvragen nam vorig jaar flink toe. Uiteindelijk worden de aantallen migranten niet bepaald door de pogingen ze tegen te houden. Veel doorslaggevender is wat er in de herkomstlanden gebeurt. Door de gevolgen van wereldwijde conflicten, onzekerheid, inflatie en klimaatverandering willen mensen naar het relatief rijke Europa komen. En hun aantal zal de komende jaren naar verwachting hoog blijven of zelfs verder stijgen. 

Mobiliteitsbeperkingen leiden paradoxaal genoeg juist tot meer permanente migratie, omdat werknemers die niet vrij van en naar het gastland kunnen reizen, hun gezinnen meebrengen. Daardoor komen er volgens economen eerder migranten die misschien minder bereid zijn om te assimileren.

Wel maken hekken de route gevaarlijker en dodelijker. Zo sneuvelden er vorig jaar zeker 23 migranten toen de Spaanse politie hen bij Melilla bekogelde met traangasgranaten, waarna er een stormloop ontstond. Van 77 anderen is het lot niet bekend.

Over de jaren 2021 en 2022 documenteerde de Internationale Organisatie voor Migratie zo’n driehonderd overleden migranten aan de landsgrenzen van Europa, naast nog eens vijfduizend verdronken migranten op de Middellandse Zee.

Colofon

Tekst Derk Walters Techniek Tim Hoogendijk Animatie Emmelien Stavast Fotoredactie Pauke van den Heuvel, Rachel Morón

Met dank aan Floor Bouma, Emilie van Outeren, Anne van der Schoot, Midas van Son, Miroslawa van der Boom en Koen Smeets

Openingsbeeld Hongaarse grenspolitie patrouilleert op 15 december 2022 bij het plaatsje Kelebia, aan de Hongaars-Servische grens. Foto Attila Kisbenedek/AFP