De Russische inval in Oekraïne ging vorig jaar gepaard met diplomatiek drama. Op 23 februari riep VN-chef António Guterres Poetin tijdens een vergadering van de VN-Veiligheidsraad toe: „Geef vrede een kans”. Maar de oorlog was al niet meer te stoppen. Zichtbaar aangeslagen haalde de ambassadeur van Oekraïne uit naar Rusland. De voorzitter tikte hem op de vingers: hier was geen sprake van een oorlog, maar van een „speciale militaire operatie”. De voorzitter was Vasily Nebenzya, de Russische ambassadeur.
De agressor leidt de vergadering en corrigeert het slachtoffer. Het was een moeilijk te verteren uitwas van multilateraal overleg waar rechten en regels ook foute regimes in de kaart kunnen spelen.
Inmiddels zijn we ruim een jaar verder en met de oorlog gaat ook de poppenkast in New York door. Deze maand zit Rusland wéér de Veiligheidsraad voor. Het hoogste orgaan van de VN voor vrede en veiligheid wordt geleid door een land dat het Handvest van de VN met voeten treedt. Sterker nog, de onbetwiste leider van dat land wordt door het Internationaal Strafhof, gezocht voor de schending van mensenrechten.
In de raad nemen de leden bij toerbeurt gedurende een maand het voorzitterschap op zich. Sinds 1 april is het dus weer de beurt aan de kale diplomaat Nebenzya. Kyiv noemde het „de slechtste 1-Aprilgrap ooit”.
Een groot deel van de onderwerpen die in V-raad behandeld wordt staat vast, maar een voorzitter mag ook een paar keer zijn eigen feestje bouwen. Rusland organiseerde op 5 april prompt een bijeenkomst over het lot van kinderen in bezette gebieden. Een van de sprekers was kinderombudsvrouw Maria Lvova-Belova, die, mét Poetin, door het Strafhof wordt gezocht voor het deporteren van Oekraïense kinderen. Vier landen verlieten de zaal en blokkeerden uitzending van de bijeenkomst via het tv-kanaal van de VN.
Deze week had Nebenzya weer een goed onderwerp bij de kop: de levering van wapens aan conflictgebieden. Vooraf zei hij nog dat het niet om één land zou gaan, maar tijdens de bijeenkomst hekelde hij uitvoerig de levering van westerse wapens aan Oekraïne en stelde dat Rusland zich wél aan internationale afspraken over wapenhandel houdt. Deze keer verliet geen enkel land de zaal, constateerde actiegroep Atlas, al was er wel kritiek op Rusland. Het hoogtepunt op de Russische agenda is de vergadering van 24 april, als minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov het gesprek zal leiden over de toekomst van de multilaterale wereldorde.
Het Russische optreden is een beproeving voor iedereen die hecht aan internationaal overleg als grondslag voor een betere wereld. Maar Rusland weet de internationale regels aan zijn kant en gedraagt zich ook zo.
Oekraïne vindt al langer dat Rusland uit de V-raad gezet moet worden. Rusland schendt het Handvest en Rusland heeft morele rechten op de vooraanstaande post verspeeld. Helaas, antwoorden sommige juristen, biedt het Handvest geen eenvoudige mogelijkheid een permanent lid van de V-raad te royeren. Daar heeft Oekraïne iets op gevonden: Rusland heeft de zetel destijds onrechtmatig verkregen.
De redenering gaat zo: de Russische Federatie nam de VN-zetel simpelweg over van de Sovjet-Unie, nadat die uiteengevallen was. De overige voormalige Sovjet-republieken moesten een lidmaatschapsaanvraag indienen. Over Rusland werd nooit gestemd en dus is het lidmaatschap niet geldig. Of de theorie hout snijdt is onderwerp van debat.
Rusland heeft geen morele aanspraak op de zetel en er ook geen recht op, zei de internationaal jurist Devika Hovell tijdens een conferentie van denktank Chatham House: de zetel is simpelweg een politiek feit.
Hovell vindt dat de vraag over het lidmaatschap afleidt. Het debat moet gaan over wat Rusland met die V-raadzetel kán. Als het gaat om de oorlog in Oekraïne neemt de Algemene Vergadering, waar alle landen lid zijn, juist taken over van de V-raad.
Zo lang er niet genoeg politieke steun is voor het royeren van Rusland zit er niets anders op dan steeds weer protest aan te tekenen. Zo zijn de leden van de V-raad niet verplicht te luisteren naar Lavrov straks: de lege stoel is het spandoek van de diplomatie.
Is de Russische zetel er dan voor de eeuwigheid? Nebenzya zei het zo: „Zo lang als de multilaterale orde met de VN en de Veiligheidsraad overeind staan zullen de rules of procedure niet wijzigen”. Wie Rusland wil wippen moet dus het systeem overhoop halen en dat gebeurt alleen als de meeste landen, inclusief China, Rusland laten vallen.