Nicola Sturgeon had een gave. Gaf haar tijdens vraaggesprekken een onderwerp om over te praten – onderwijsbeleid, gezondheidszorg, visserij, armoedebestrijding – en binnen drie zinnen kwam het I-woord voorbij: independence. Dat was zo bij haar aantreden als partijleider van de Schotse nationalisten (SNP) in 2014 en dat was zo woensdag toen ze haar vertrek aankondigde.
En met dat mantra groeide Sturgeon uit tot een van de meest electoraal dominante politici van Europa. Ga maar na. Een jaar na haar aantreden veegde de SNP bij de Lagerhuisverkiezingen van 2015 Labour, de Conservatieven en de Liberal Democrats van de kaart in Schotland. De partij won 50 nieuwe zetels en kreeg zo 56 van de 59 Schotse kiesdistricten in handen. Die klap deed de politieke balans in het Lagerhuis kantelen en verwondde Labour bijna dodelijk, met de Brexit-jaren tot gevolg.
Hoe het Sturgeon lukte verkiezing na verkiezing, zowel voor het Lagerhuis als voor het Schotse parlement, te winnen? Haar progressieve beleid raakte een snaar. Sturgeon was een kraakheldere politieke spreker die goed inspeelde op dominante thema’s.
Tijdens de Brexit-periode groeide zij uit tot de werkelijke oppositieleider, ook al zat zij als Schotse premier op 650 kilometer afstand van 10 Downing Street. In tegenstelling tot Labour-leider Jeremy Corbyn, een verstokte euroscepticus, die onnavolgbaar weifelde of hij uittreden wel, niet of een beetje steunde, was Sturgeon ondubbelzinnig: Schotland hoorde thuis in Europa. Het was Sturgeon die de Conservatieven fileerde.
De ster van Sturgeon rees tijdens de coronapandemie. Premier Boris Johnson schutterde als hij op een persconferentie het Engelse beleid uitlegde. Sturgeon raakte in Schotland de juiste snaar: empathisch maar ferm. In Engeland en Schotland verliep de pandemie vergelijkbaar maar het kwaliteitsverschil in communicatie was significant en droeg bij aan het beeld dat Nicola Sturgeon de enige adult in the room was in de Britse politiek in een woelige periode.
Zelf zag Sturgeon haar politieke koers als tegengif voor het nativist populisme dat door de Britse politiek spookte. Het Schotse nationalisme is kosmopolitisch, inclusief, progressief en geworteld in een Europese identiteit, stelde Sturgeon steevast. Zo zette Sturgeon zich met succes af tegen Boris Johnson, Nigel Farage en andere Brexiteers die een tegenovergestelde vorm van nationalisme predikten.
Toch zijn Sturgeon en de populistische Brexiteers geen complete tegenpolen. Ze verheerlijken allemaal een vorm van onafhankelijkheid, zonder realistisch oog te hebben voor de nadelen.
Dat de Brexit alleen maar verliezers kent (aan beide kanten van het Kanaal) is inmiddels duidelijk. Het opblazen van de Acts of Union van 1707 die Schotland en Engeland met elkaar verbonden, is even schadelijk. Een paar voorbeelden. Voor Schotse bedrijven is de Britse interne markt cruciaal. De Britse militaire bases in Schotland zijn van strategisch belang voor het VK, voor Europa. Schotse en Engelse families zijn aan beide kanten van de grens zijn nauw verbonden.
Hoe graag Sturgeon over onafhankelijkheid sprak, ze kon geen zekerheid bieden dat deze zaken zonder brokken geregeld zou worden. De Brexit maakte duidelijk: zodra het besluit tot uittreden genomen is, bestaan er geen zekerheden.
Sturgeon was de afgelopen acht jaren een unieke Europese regeringsleider. En voor Schotland, het Verenigd Koninkrijk en Europa is het een goede zaak dat haar ultieme politieke droom keer op keer sneefde.