Eindelijk weer eens een positief verhaal over het milieu. Het gat in de ozonlaag boven Antarctica was op 5 oktober vorig jaar weliswaar 26,4 miljoen vierkante kilometer groot, maar het slinkt. En niet alleen boven de Zuidpool maar overal. Dat blijkt uit een rapport van een internationaal team van wetenschappers, dat eens in de vier jaar in opdracht van de Verenigde Naties verschijnt. Als de wereld zo doorgaat, is de concentratie van ozon in de stratosfeer over een paar decennia weer op het niveau van 1980.
Ozon houdt gevaarlijk uv-licht van de zon tegen en draagt bij het aan het reguleren van de aardse temperatuur – zonder ozon was de planeet onleefbaar. De schrik was groot toen wetenschappers, onder wie de Nederlandse chemicus Paul Crutzen, een halve eeuw geleden het vermoeden uitspraken dat de concentratie van ozon afnam door menselijk handelen. Toen dat begin jaren tachtig in onderzoeken en metingen werd bevestigd, werd onmiddellijk actie ondernomen.
Binnen een paar jaar resulteerden onderhandelingen in het Montreal Protocol, een internationaal en juridisch bindend verdrag waar alle landen van de wereld hun handtekening onder hebben zetten – een unicum. Het werd op 16 september 1987 gesloten en op 1 januari 1989 van kracht. Volgens het protocol moest het gebruik van stoffen die de ozonlaag aantasten snel verminderen en voor 2010 wereldwijd zijn uitgebannen. Het ging om verbindingen van chloor, fluor en koolstof (cfk’s), die vooral dienden als koelvloeistof en als drijfgassen in spuitbussen.
Het Montreal Protocol bleek een ongekend succes, een van de weinige op het gebied van multilaterale samenwerking om het milieu te beschermen. Petteri Taalas, secretaris-generaal van de Wereld Meteorologische Organisatie herinnerde daar deze week aan bij de presentatie van het rapport. Dit „schept een precedent voor klimaatactie”, vindt hij. Het succes laat zien „wat er, zo snel mogelijk, gedaan kan en moet worden om af te stappen van fossiele brandstoffen, de uitstoot van broeikasgassen te verminderen en zo de temperatuurstijging te beperken.”
Helaas is dit een te simpele voorstelling van zaken. Het voorkomen van klimaatontwrichting is een onvergelijkbaar grotere uitdaging dan het herstellen van de ozonlaag. Bij dat laatste gaat het om een verbod op een handvol stoffen die op een paar plekken op de wereld werden geproduceerd. De reductie van broeikassen die klimaatverandering veroorzaken, raakt aan alle facetten van de samenleving en vraagt totaal andere offers dan het afschaffen van spuitbussen.
Toch valt er van het succes van het Montreal Protocol iets te leren. Toen een paar jaar geleden bleek dat het ozongat amper kleiner werd, leidde het spoor naar China waar in het geheim cfk’s werden gebruikt bij de productie van isolatieschuim. China werd erop aangesproken. Dat heeft, blijkt uit het rapport van deze week, kennelijk gewerkt.
Het Montreal Protocol werd bovendien in 2016 geamendeerd met afspraken over hfk’s. Dat zijn alternatieven voor cfk’s die de ozonlaag niet aantasten, maar wel een extreem sterk broeikaseffect veroorzaken – meer dan duizend keer sterker dan CO2. Het gaat, zeker in ontwikkelingslanden, nog jaren duren voor die hfk’s helemaal verboden zijn, maar ook daarover is het gelukt om afspraken te maken.
Sinds het succes van het Klimaatakkoord van Parijs in 2015, zijn de vervolgonderhandelingen in het slop geraakt. De wereld snakt naar succesverhalen zoals het Montreal Protocol. Laat klimaatonderhandelaars daar een voorbeeld aan nemen.